ترجمه و جزء کلمه یا بیتوته در دوردست
ترجمه و جزء کلمه یا بیتوته در دوردست تألیف آنتوان برمان، ترجمه دکتر فاطمه عشقی؛ برمان بر این باور است که دانش عمیق نهفته در فرهنگ زبان مادری باید دستمایه ترجمه متون متعلق به دیگر فرهنگها قرار گیرد و از تمامی قوای نهفته در آن برای ترجمه استفاده شود و در این میان تا جایی که ممکن است حق هیچ آوا و جزء کلمهای ضایع نشود.
| ترجمه و جزء کلمه یا بیتوته در دوردست | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | برمان، آنتوان (نویسنده) عشقی، فاطمه (مترجم) |
| ناشر | ماهریس |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 3ـ15ـ9929ـ600ـ978 |
| موضوع | ترجمه -- فلسفه |
| کد کنگره | P ۳۰۶/ب۴/ت۴ |
گزارش کتاب
صحبت کردن از ترجمه، صحبت از آثار، از زندگي، از سرنوشت و از طبيعت آثار است؛ بدين صورت که آثار نشئتگرفته از آن، زندگي ما را شفافيت ميبخشد و اين همان صحبت از ارتباط، از انتقال گفتار و از سنت است؛ صحبت از رابطه با خودي و با بيگانه است؛ صحبت از زبان مادري، ميهني و زبانهاي ديگر است، صحبت از وجود در زبانهاي بشر، صحبت از نوشتار و از گفتار است، صحبت از دروغ و از واقعيت، از خيانت و از وفاداري است؛ صحبت از تقليد حرکات، از دوگانگي، از ناپايداري و از همياري است؛ صحبت از معني زندگي و از زندگي جزء کلمه است؛ اين درگيري در بازتاب گردباد سحرآميز است، آنجا که واژۀ «ترجمه» خود در استعارهاي شدن وقفه ندارد.
آنتوان برمان (1942-1991) مترجم و نويسندۀ آثار بهجاماندني دربارۀ ترجمه، نثر و شعر است. برمان رياست برنامۀ کالج بينالمللي فلسفه و رياست مرکز ژاک آميو در بخش ترجمه و اصطلاحشناسي را بهعهده داشته است.
برمان بر این باور است که دانش عمیق نهفته در فرهنگ زبان مادری باید دستمایه ترجمه متون متعلق به دیگر فرهنگها قرار گیرد و از تمامی قوای نهفته در آن برای ترجمه استفاده شود و در این میان تا جایی که ممکن است حق هیچ آوا و جزء کلمهای ضایع نشود. تفاوتهای موجود در مکانها و زمانهای فرهنگی جدی تلقی و همترازهای آنها در هر دو فرهنگ جستجو شود. این کتاب برای همه کسانی که در حوزه ترجمه فعال هستند اهمیت پیدا میکند. برمان روشهای مختلف ترجمه را بازبینی میکند و میکوشد مجموعهای از ایرادهایی را که در برگردان زبان مبدأ به زبان مقصد به دلایل فرهنگی پیش میآید، با ارائۀ مثالهای متعدد تبیین کند. در این میان هم ترجمۀ انجیل و هم ترجمۀ شعر که به طور کلی از انگلیسی به فرانسه برگردان شده است را مدنظر قرار داده است.
نویسنده در هر مبحثی توجه میدهد که تکیه بر معیارهایی مانند مبانی فرهنگ زبان مقصد یا مطلقکردن مبانی اخلاقی آن و مواردی از این قبیل، بدون پردازش و اهتمام به اجزای واژگان که در هر زبانی به نحو ظاهر و پنهان موجود است و باید آنها را با مساعی بسیار از کار درآورد، انجامناپذیر است. در حقیقت برمان مسیری انتقادی از انواع ترجمههای مردود را با ارائۀ دلیل و برهان و با توسل به بیانی فلسفی میپیماید تا نشان دهد ترجمۀ محتویات زبانهای خارجی را باید با درنظر گرفتن اینکه بیگانه است، چنان آموخت که بتوان آن را در فضای زبان مادری خویش جای داد و چهبسا در این مسیر حتی به گمشدههای زبان مادری نیز برسیم. به همین دلیل دو عنوان «ترجمه و جزء کلمه یا بیتوته در دوردست» را در یک خط قرار میدهد.
عنوان کتاب فضای اثر را روشن میکند. عنوان بدون نقطهگذاری دووجهی میشود. در حالی که هیچیک از دو قسمت، نه بخش نظریهپرداز و نه بخش شاعرانه، زیر عنوان دیگری نیست. اما کتاب بحث دربارۀ ترجمۀ تحتاللفظی را نشانه میرود. (ما این واقعیت بدیهی را درنظر میگیریم: ترجمه، ترجمۀ جزء ـ کلمه است و ساختار متن از اجزای کلمه سرچشمه میگیرد). پس عنوان کتاب گفتاری ناشی از ترجمه و جزء کلمه است. مترجم «پیکر فانی، جزء کلمه را با نظم خود منسجم، با ویژگی ضد سنخیتیاش به منصۀ ظهور میرساند: ترجمه تجربۀ شخصی، منحصربهفرد خود را از جزء کلمه در متن اعمال میکند (تجربهاش با تجربۀ تحلیلگر متفاوت است). جزء کلمه بر کلمه تأکید دارد و مترجم از آن الهام میگیرد. جزء کلمه، کلمه نیست؛ اما جایی که سکنی میگزیند که آنجا کلمه تعریفش را از دست میدد و آنجا «موجودیت ـ در ـ زبانها» انعکاس پیدا میکند. اینجاست که علامت جمع به حساب میآید: برمان میگوید این ویژگیها و سرشتهای ناهمگون بود که آنقدر انسان ارسطویی یا هایدگری، جاندار صاحب اسم و رسم در مسیر زبان قرار گرفتند. البتۀ پیکرۀ مادری زبان مادری همچون بستر پذیرش است و چنانچه از جویس پیروی کنیم، از چندآوایی گویشی نشئت گرفته است.
این کتاب متن دستکاریشدۀ سمینار کالج بینالمللی فلسفه در سهماهۀ اول سال 1984 است. قسمت اول اساساً نقدی است بر نظریههای سنتی که عمل ترجمه را بر اساس حفظ زیباسازی معنی بنا نهادهاند. در قسمت دوم بعضی از ترجمههای معروف که به ترجمۀ تحتاللفظی شهرت دارند، تحلیل میشوند، با هدف حصارکشی کار بهتر دربارۀ جزء کلمه، جزء لاینفک در عمل ترجمه همین که این عمل چهرۀ مقدس در خدمت به معنی را انکار کند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات