تذکرة العلاج

تذکرة العلاج
پدیدآوران	نخعی آشتیانی، محمد مومن بن محمد حسین (نويسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه‌نويس)
عنوان‌های دیگر	رساله خواص بیخ چینی ** مجموعه کتاب تذکرة العلاج و رساله خواص بیخ چینی
ناشر	دانشگاه علوم پزشكی ايران. مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکی. طب اسلامی و مکمل
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1387ش
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	پزشکی - متون قديمی تا قرن 14 - پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 - پزشکی ایرانی - دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ت‎‏4 774 ‏RIS‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تذکرة العلاج، از آثار داروشناس و طبیب قرن سیزدهم هجری قمری، محمد مومن بن محمد حسین نخعی آشتیانی، مجموعه مباحثی به زبان فارسی است که عوامل، روش‌ها و قواعد درمان بیماری‌های گوناگون در آن زمان را توضیح می‌دهد و غذاها و داروهای مناسب را می‌شناساند. پژوهشگر معاصر، دکتر محمدمهدی اصفهانی این کتاب را در ضمن مجموعه عکسی مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران) برگزیده و منتشر کرده و برای آن مقدمه نوشته است. برخی از کلمات نسخه خطی، خوانا نیست و یا فنی و بسیار دشوار است و باید به متخصصان نسخه‌خوانی ارجاع شود.

هدف و روش

• زمان نگارش تذکره العلاج، نیمه اول قرن ۱۳ هجری قمری مقارن اقتدار شجاع السلطنه حسنعلی میرزا قاجار و موضوع آن، درمان بیماریها است و نویسنده در این کتاب به تجارب برخی از حکمای معاصر خودش و یا نزدیک به آن زمان نیز اشاره کرده است.

انتقاد

افزون بر آنکه، بسنده کردن به انتشار تصاویر نسخه خطی قدیمی، به معنای نشر آثار قرون پیشین بدون تصحیح علمی و عدم ارائه توضیحات لازم است، در مقدمه سودمند دکتر محمدمهدی اصفهانی، نیز جای بیان اطلاعاتی درباره اهداف و روش‌ها و چگونگی‌های پیدایش و نگارش اثر حاضر و ویژگی‌های نسخه‌های خطی عرضه‌شده، خالی مانده است.

ساختار و محتوا

• محمد مومن بن محمد حسین نخعی آشتیانی، در کتاب حاضر نخست به علامات بیماریها و راه‌های علاج امراض مانند انواع صداع و سرسام پرداخته و بعد داروها و خوردنیهای سودمند و درمانی را به ترتیب الفبایی (از چوب چینی تا نشوق) معرفی کرده است. رساله مختصر خواص بیخ چینى (چوب چینی) در پایان این رساله آمده است.

برخی از مباحث مطرح‌شده در این کتاب عبارت است از: انواع صداع (گرم و ساده، سرد و ساده، دموی، صفراوى، بلغمى، سوداوى، ریحى و با مشارکت معده)، انواع سرسام (دموى، صفراوى، بلغمى و سوداوى)، کابوس، مالیخولیا (گرم و سرد)، سکته، تشنج، رعشه، لقوه، فلج، زکام و نزله، عشق و رمد و... آشامیدن قهوه چینى، دستور آشامیدن عشبه، دستور آشامیدن عرق خیار، دستور آشامیدن شیر بز و... انار، انجیر، آلوچه، آلوزرد، آلوبالو، اسفناج، ارزن، ارده، انجلک، بادنجان، پیاز، برنج، به و... انواع ضماد (مانند ضمادى که انواع مفاصل را نافع است و ضمادى که جهت بواسیر نافع است.) و...

نمونه مباحث

• الصداع السوداوی علامت: سنگینی سر و بی‌خوابی و... و خشکی بدن و... است و این قسم صداع، اغلب از اغذیه مولّده سوداء مانند بادنجان و گوشت قدیدشده و گوشت گاو و امثال آنها به هم رسد. علاج: هر بامداد اسطوخودوس... جوشانیده صاف نموده بنوشند و هر سه روز یک دفعه پوست هلیله زرد... گل سرخ یک... کوبیده به آب نبات حب کنند بلع کنند و از... بخور دهند و زنجبیل و گلاب سائیده... (کلمات ناخوانا با علامت «...» مشخص شد.)

منابع مقاله

• مقدمه و متن کتاب.