تاریخ معالم المدينة المنورة قديماً و حديثاً

تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا
پدیدآوران	خیاری، احمد یاسین احمد (نویسنده)
ناشر	المملکة العربیة السعودیة، الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة
مکان نشر	ریاض - عربستان
سال نشر	1419 ق
چاپ	1
شابک	‎9960-660-98-2
موضوع	مدینه - آثار تاریخی مدینه - تاریخ مدینه - مسجدها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏248‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏خ‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا، اثر احمد ياسين الخيارى الحسينى المدنى، كتابى است پيرامون تاريخ مدينه و اماكن معروف آن، از قبل از هجرت پيامبر(ص) تا عصر حاضر كه به زبان عربى و در قرن چهاردهم هجرى نوشته شده است.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از سلمان بن عبدالعزيز و مؤلف آغاز و مطالب در پانزده باب تنظيم شده است.

نویسنده در ابتدا به بيان تاريخ مدينه، قبل از هجرت و در عصر پيامبر اكرم(ص) پرداخته، پس از ذكر تاريخ ساخت مسجد نبوى و اضافات و زيادات آن در عصور مختلف، به تشريح موقعيت مساجد، چاه‌ها، چشمه‌ها، قصرها و اماكن معروف مدينه پرداخته و در پايان نيز از حكام و امراى آن از زمان پيامبر(ص) تا كنون نام برده است.

گزارش محتوا

در مقدمه سلمان بن عبدالعزيز، به موضوع كتاب اشاره شده است.

نویسنده در مقدمه، به بيان جايگاه و اهميت شهر مدينه پرداخته است.

در باب اول، به تاريخ مدينه، قبل از هجرت پيامبر اكرم(ص) اشاره شده و پيرامون اولين سكنه آن پس از طوفان نوح(ع)، پنج قول زير، مطرح گرديده است:

1. اولين قول كه نویسنده آن را صحيح‌ترين اقوال دانسته، روايتى به نقل از عبدالله بن عباس مى‌باشد. بنا بر اين قول، زمانى كه مردم پس از طوفان نوح(ع) از كشتى پياده شدند، به سمت بابل حركت نمودند و از ميان آنها، فرزندان عبيل به سمت مدينه حركت كردند. وجه تسميه مدينه به يثرب نيز به دليل اولين سكنه آن كه يثرب بن عبيل بن عوض بن ارم بن سام بن نوح(ع) بود، دانسته شده است.
2. اولين ساكن مدينه بعد از طوفان، يثرب بن قانية بن مهلابيل بن ارم بن عبيل بن عوض بن ارم بن سام بن نوح(ع) بوده است.
3. اولين سكنه آن، قومى به نام «صعل و فالج» بودند كه به علت فسق و فجورشان، به عذاب الهى مبتلا گرديدند.
4. اولين سكنه آن بعد از طوفان، اقوام بنو هيف، بنو مطر و بنو ازرق بودند كه در منطقه‌اى مابين «مخيض» (كوه بزرگى در جنوب غربى منطقه العيون، در شمال غربى منطقه الجرف و مشرف بر سرزمين البيداء) تا «غراب الضائله» (معروف به جبل الحبشه، واقع در جنوب غربى الجرف، مشرف بر البيداء و الجرف) تا «القصاصين» (در ناحيه منطقه البركه) تا طرف احد، سكونت داشته و آثارشان هنوز هم باقى است.
5. عمالقه به چند دسته تقسيم شده و در سرزمين‌هاى شام، مكه مكرمه، حجاز در حدود يمن و مدينه منوره ساكن شدند.

چگونگى آمدن قبايل اوس و خزرج به مدينه، اسامى مدينه از جمله «الدار» و «الايمان»، اصل اوس و خزرج و منازل آنها در مدينه، از ديگر مطالب اين باب مى‌باشد.

در باب دوم، تاريخ مدينه در عهد پيامبر(ص)، چگونگى تشريف‌فرمايى ايشان به اين شهر، اهم حوادث هجرت و سيره آن حضرت با توجه به آيات قرآن كريم، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

در باب سوم، به تاريخ ساخت مسجد نبوى و اضافات و زيادات آن در عصور مختلف، از جمله در زمان پيامبر(ص)، خليفه دوم، خليفه سوم، وليد بن عبدالملك، مهدى بن منصور، سلطان قايتباى، سلطان عبدالمجيد خان عثمانى و توسعه آن در زمان آل سعود، اشاره گرديده است.

باب چهارم، به تشريح موقعيت مساجد مدينه و اتفاقات خاص يا رواياتى كه در مورد آنها وارد شده، اختصاص يافته است. اين مساجد، عبارتند از: مسجد غمامه، مسجد سيده فاطمه، مسجد مالك بن سنان، مسجد بلال بن رباح مؤذن پيامبر(ص)، مسجد عسكر، مسجد سقيا، مسجد منارتين، مسجد عروه، مسجد ذى الحليفه يا مسجد شجره يا مسجد احرام يا مسجد ابيار على(ع)، مسجد معرس، مسجد مغسله يا مغيسله يا مسجد بنى دينار، مسجد وادى يا مسجد عاتكه، مسجد بنات النجار، مسجد قباء، مسجد مشربه أم ابراهیم، مسجد بنى ظفر يا مسجد بغله يا مسجد مائده، مسجد فضيخ، مسجد شمس، مسجد مصبح، مسجد عرفات يا مسجد عمره، مسجد طريق سافله يا مسجد ابوذر غفارى يا مسجد سجده، مسجد اجابه يا مسجد بنى معاويه، مسجد سبق، مسجد رايه يا مسجد ذباب، مسجد درع يا مسجد شيخين، مسجد قبلتين و.

در باب پنجم، به برخى از اماكن و خانه‌هاى باستانى معروف در مدينه، اشاره گرديده است كه عبارتند از: خانه ابوايوب انصارى، خانه عمر بن خطاب كه دار القضاء ناميده مى‌شد، خانه خالد بن وليد، خانه عبدالله بن عمر، خانه مروان بن حكم، خانه حسن بن زيد بن حسن بن على بن ابى‌طالب، خانه جعفر صادق، خانه عثمان بن عفان، خانه ابوبكر و خانه ريطه دختر عباس سفاح.

در باب ششم، به قصرهاى باستانى معروف در مدينه پرداخته شده است. هريك از اين قصور، به نام شخص يا قبيله‌اى معروف هستند، مثل: قصر اسماعيل بن وليد، قصر بنى جديله، قصر خل، قصر بنى يوسف، قصر ابراهیم بن هشام، قصر هشام بن عبدالملك، قصر عنتر، قصر عروة بن زبير، قصر عاصم بن عمرو بن عمر بن عثمان بن عفان، قصر عنبسة بن عثمان بن عفان و قصر سعيد بن العاص.

در باب هفتم، 23 حلقه از چاه‌هاى باستانى معروف مدينه نام برده شده است، مثل بئر اريس يا بئر خاتم يا بئر نبى(ص)، بئر غرس، بئر رومه، بئر بضاعه، بئر بصه و.

در باب هشتم، از دره‌هاى مشهور مدينه سخن به ميان آمده است، همچون وادى عقيق، وادى بطحان، وادى رانوناء، وادى مذينيب، وادى مهزور و وادى قنات.

چشمه شهداء و چشمه زرقاء يا چشمه ازرق، دو چشمه معروف در مدينه هستند كه موقعيتشان در باب نهم، تشريح گرديده است.

در باب دهم، به پشته‌هاى (راه‌هاى سربالا در كوه كه دشوار باشد) معروف مدينه پرداخته شده است كه عبارتند از: پشته وداع، پشته عثعث و پشته شريد.

در باب يازدهم، از كوه‌هاى معروف مدينه همچون كوه أحد، كوه سلع يا ثواب، كوه سليع، كوه ثور و... سخن رفته است.

در باب‌هاى دوازدهم، سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم به ترتيب از سنگستان‌ها، اماكن تاريخى متفرقه در نقاط مختلف مدينه، ديواره‌هاى مدينه و امرا و حكام مدينه از عهد نبوى تا حال حاضر نام برده شده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب، عكس اماكن، احاديث نبوى، نقشه‌ها و فهرست مصادر و مراجع در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.