تاریخ تصوف و عرفان اسلامی از آغاز عصر صفویه تا اواخر دورۀ قاجاریه
| تاریخ تصوف و عرفان اسلامی از آغاز عصر صفویه تا اواخر دورۀ قاجاریه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اسفندیار، محمودرضا (نویسنده) پازوکی، شهرام (زیر نظر) |
| ناشر | سمت |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1398 |
| شابک | 4ـ0772ـ02ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
تاریخ تصوف و عرفان اسلامی از آغاز عصر صفویه تا اواخر دورۀ قاجاریه تألیف محمودرضا اسفندیار زیرنظر شهرام پازوکی، این کتاب به بررسی تاریخی تصوف و عرفان اسلامی در یکی از مقاطع مهم تاریخ و فرهنگ ایران، یعنی از آغاز عصر صفوی تا اوایل دورۀ پهلوی اختصاص یافته است.
ساختار
کتاب در چهار فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
درونی‌ترین، متعالی‌ترین و نهانی‌ترین ساحت هر دین، عرفان آن است. کمتر می‌توان دینی را سراغ گرفت که فاقد این جنبه باشد. در اسلام نیز گرایش‌های عرفانی از همان آغاز پدیدار شد. به باور بسیاری از اهل تحقیق، تصوف و عرفان اسلامی ریشه در تعالیم قرآن، سنت نبوی و سیرۀ علوی دارد. تصوف و عرفان اسلامی اما در بستر تاریخ فرازونشیب‌های فراوانی را طی کرده است. ایران فرهنگی (و نه ایران سیاسی که امروزه در این محدودۀ جغرافیایی قرار گرفته است) یکی از مهم‌ترین بسترهای رشد و گسترش عرفان و تصوف بوده است. بر کسی پوشیده نیست که عرفان و تصوف افزون بر اینکه سهم بسزایی در تکوین هویت ملی و فرهنگی ایرانیان داشته، یکی از مهم‌ترین راه‌های نفوذ و گسترش فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در دیگر سرزمین‌ها بوده است.
این کتاب به بررسی تاریخی تصوف و عرفان اسلامی در یکی از مقاطع مهم تاریخ و فرهنگ ایران، یعنی از آغاز عصر صفوی تا اوایل دورۀ پهلوی اختصاص یافته است. یکی از دلایل اهمیت این دوره آن است که تأثیرات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن را می‌توان به شکل انکارناپذیری در ایران معاصر مشاهده کرد. تشکیل حکومت صوفی به همت و مجاهدت صوفیان، به عنوان نخستین حکومت ملی ایران و به رسمیت یافتن تشیع، به عنوان عاملی اساسی در شکل‌گیری هویت ملی، در حقیقت نقطۀ عطفی در تاریخ ایران به شمار می‌رود. این دوره تأثیرات چشمگیری بر ابعاد گوناگون حیات دینی و فرهنگی ایرانیان از جمله تصوف و عرفان اسلامی برجای گذاشته است.
مباحث این کتاب در دو بخش تقسیم شده است. بخش اول که به عصر صفویان اختصاص دارد، شامل پنج فصل است. در فصل اول به مباحثی چون هم‌ریشگی تصوف و تشیع، نگاهی به سابقۀ نهضت‌های صوفیه مانند سربداران، نوربخشیه و ...، زندگی و عرفان شیخ صفی‌الدین اردبیلی مؤسس طریقت صوفیه و نهضت صوفیان صفوی و تأسیس حکومت صفویان پرداخته شده است. فصل دوم به موضوعاتی مانند گذر از تشیع صوفیانه به تشیع فقهی، مهاجرت عالمان شیعه به ایران و آثار نتایج ورود عالمان شیعه به حکومت صوفی پرداخته است. در فصل سوم نیز به مباحثی مانند سرکوب صوفیه، ردیه‌نویسی بر تصوف و انحطاط تصوف و تمایز عرفان پرداخته شده است. در فصل چهارم نسبت حکیمان و عالمان مهم دینی عصر یعنی شهید ثانی، مقدس اردبیلی، شیخ بهایی، میرداماد، میرفندرسکی، ملاصدرا، فیض کاشانی، فیاض لاهیجی، مجلسی اول و دوم، قاضی سعید قمی با عرفان و تصوف در عصر صفوی بررسی شده است. فصل پنجم به طریقه‌های تصوف در ایران عصر صفوی یعنی نعمت‌اللهیه و انتقای به هندوستان، نوربخشیه، ذهبیه (از برزش‌آبادی تا قطب‌الدین نیریزی)، نقشبندیه و قادریه اختصاص دارد.
بخش دوم دربارۀ عرفان و تصوف پس از عصر صفوی و شامل چهار فصل است. در فصل اول با نگاهی به وضع کلی تصوف پس از عصر صفوی تا اوایل پهلوی، سیر تاریخی تصوف و عرفان اسلامی در عصر افشاریه، زندیه و قااریه و اوایل پهلوی بررسی شده است. نهضت احیای تصوف در اواخر زندیه و اوایل قاجار و مخالفت حاکمان و عالمان با آن و نیز تداوم مخالفت با تصوف در این دوره از دیگر مباحث این فصل است. در فصل دوم و سوم طریقه‌های تصوف در دورۀ مذکور مانند نعمت‌اللهیه و انشعابات آن، ذهبیه، نوربخشیه، اویسیه، اهل حق، خاکساریه، قادریه و نقشبندیه بررسی شده است. فصل پایانی این بخش به حلقۀ عرفانی نجف و عالمان عارف‌مشرب آن اختصاص یافته است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات