تاریخ تحلیلی دفاع مقدس و بازتاب آن در ادبیات ایران
تاریخ تحلیلی دفاع مقدس و بازتاب آن در ادبیات ایران تألیف سپیده یگانه، رویداد جنگ و پیامدهای آن، همواره به عنوان یکی از فرامتنهای ادبی در ادبیات جهان شمرده میشود که زمینۀ شکلگیری جریانهای ادبی را پیرامون خود فراهم میآورد.
| تاریخ تحلیلی دفاع مقدس و بازتاب آن در ادبیات ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | یگانه، سپیده (نویسنده) |
| ناشر | ایده پردازان چکاد |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 8ـ44ـ8158ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در سه گفتار نگاشته شده است.
گزارش کتاب
رویداد جنگ و پیامدهای آن، همواره به عنوان یکی از فرامتنهای ادبی در ادبیات جهان شمرده میشود که زمینۀ شکلگیری جریانهای ادبی را پیرامون خود فراهم میآورد. به عبارت دیگر جنگ به عنوان فرامتنی تاریخی و زمانمند، با زمینههای بروز، سیر تاریخی و پیامدهای مشخص میتواند عاملی برای ایجاد جریان ادبی باشد.
جنگ عراق علیه ایران، به عنوان طولانیترین جنگ در تاریخ معاصر، پیامدهای گستردهای در سطوح تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ـ هنری جامعۀ ایرانی داشته است. بهگونهای که میتوان آن را زمینهساز تغییر و تحولات همهجانبۀ این کشور دانست. یکی از ابعاد متأثر از جنگ عراق علیه ایران، هنر و بهویژه ادبیات است؛ این تأثیرپذیری به شکلگیری جریان ادبی، ذیل ادبیات انقلاب اسلامی منجر میشود که «ادبیات دفاع مقدس» خوانده میشود. اگرچه ادبیات دفاع مقدس با آغاز تاریخی جنگ، به وجود آمد؛ اما با پایان آن خاتمه نیافت و همپای پیامدهای آن تا امروز نیز ادامه دارد.
این کتاب ابتدا پیشینهای از مناقشات مرزی ایران و عراق را بررسی میکند. اختلافات مرزی ایران و عثمانی (و سپس عراق) از قرن دهم آغاز شد و از چنان شدتی برخوردار بود که در مدت چهار قرن، از سال 934 ه.ش (امضای عهدنامۀ آماسیه میان ایران و عثمانی) تا سال 1353 ه.ش (امضای قرارداد الجزایر میان ایران و عراق)، حدود بیست عهدنامۀ مرزی بین ایران و عثمانی امضا شده است.
جنگ عراق علیه ایران با دربرگفتن هشت سال از تاریخ معاصر، به عنوان یکی از طولانیترین جنگها در دنیا به حساب میآید. طبیعی است که با چنین گستردگی زمانی، روند تاریخی ـ سیاسی و تاریخی ـ نظامی جنگ، روندی یکنواخت نباشد. بر این اساس تاریخ جنگ بر مبنای روند تاریخی ـ نظامی، به دو دورۀ سالهای نخستین جنگ (1359 ـ 1363 ه.ش) و سالهای واپسین جنگ (1364 ـ 1367 ه.ش) قابل تقسیم است. همچنین در تحلیل تاریخی جنگ، بررسی دو جریان عمدۀ تاریخی ـ نظامی و تاریخی ـ سیاسی و ارتباط متقابل آنها ضروری مینماید؛ چراکه رابطۀ متناظر شرایط سیاسی و نظامی، از تأثیرگذارترین عناصر بر تاریخ جنگ به حساب میآیند. گفتار دوم به تبیین تاریخی جنگ عراق علیه ایران میپردازد و آن را از منظر سیاسی، نظامی و اجتماعی مورد مطالعه قرار میدهد.
ادبیات دفاع مقدس ـ چنانکه از عنوانش برمیآید ـ یکی از جریانهای ادبی معاصر به حساب میآید که حول محور جنگ عراق علیه ایران و پیامدهای آن شکل گرفته است. جنگ میتواند فینفسه عاملی برای ایجاد جریان ادبی باشد؛ به عبارت دیگر جنگ به منزلۀ امری تاریخی و زمانمند با زمینههای بروز، سیر تاریخی و پیامدهای مشخص، کنشگری عمده در شکلگیری جریان ادبی است و میتوان نقش چندگانۀ آن را در لایههای زبانی، محتوایی و ساختاری آثار ادبی مشاهده و بررسی کرد. بازتاب جنگ عراق با آن سابقه، در تمامی ابعاد زندگی جامعۀ ایرانی از جمله ادبیات بسیار گسترده و پایدار است. جریان ادبی دفاع مقدس به دو زیرجریان تاریخی ـ ادبی قابل تقسیم است: آثاری که طی هشت سال جنگ آفریده شدهاند؛ آثاری که پس از پذیرش قطعنامۀ 598 تا امروز در اینباره به نگارش درآمدهاند.
ادبیات دفاع مقدس گونههای ادبی متنوعی را دربرمیگیرد: سرودههای دفاع مقدس (شامل قالبهای نیمایی، سپید، رباعی، دوبیتی، چهارپاره، مثنوی، قصیده و بیش از همه غزل)؛ خاطرهنگاشتها؛ داستان و رمان و بهویژه داستان کوتاه؛ زندگینامۀ داستانی؛ نامهها، جبههنوشتهها و وصیتنامهها؛ رجزها و شعارها؛ گزارشها؛ سفرنامهها؛ یادداشتهای روزانه؛ کوتاهنوشتهها (شامل مزارنوشتهها و مزارسرودهها؛ تابلو، دیوار، راهنوشتهها؛ پیشانیبندنوشتهها؛ تابوتنوشتهها)؛ و فیلمنامه و نمایشنامهها. از میان این گونهها، شعر و داستان دو گونۀ عمده به حساب میآیند که در گفتار پایانی به اجمال معرفی شده است.
منبع اصلی در بخش تاریخ، مجموعۀ ششجلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» نوشتۀ سردار محمد درودیان است که یکی از کاملترین منابع موجود در این زمینه به حساب میآید. اهتمام این کتاب، بر طرح مباحث استدلالی و پرهیز از صدور حکم و ارزشگذاریهای کلی و استحسانی قرار گرفت و رعایت جانب ایجاز، به محدودیت نقل نمونۀ آثار ادبی انجامیده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات