التاريخ الفاطمي الاجتماعي
| تاريخ الفاطمي الإجتماعي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ايوب، ابراهیم رزق الله (نویسنده) |
| ناشر | الشرکة العالمية للکتاب |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1997م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 1-55206-052-7 |
| موضوع | فاطميان - تاريخ - 297 - 567ق.
مصر - اوضاع اجتماعی مصر - تاريخ - 297 - 567ق. |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DT 95/5 /الف9 ت22 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ الفاطمي الإجتماعي تألیف ابراهیم رزق‌الله ایوب، در رابطه با اوضاع و احوال خلفا و آداب‌ورسوم مردم در حکومت فاطمیان مصر نوشته شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر یک مقدمه و شش فصل است که در هر فصل مطالب و یافته‌های مرتبط با آن موضوع دسته‌بندی و مورد بحث قرار گرفته است.
نویسنده در نگارش کتاب از مصادر و منابع مختلف عربی چون «اتعاظ الحنفا» و «المواعظ و الإعتبار» مقریزی، «وفيات الأعيان» ابن خلکان و «سفرنامه ناصرخسرو» بهره گرفته است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه کتاب چنین نوشته که پس از این‌که کتاب «التاريخ الفاطمي السیاسی» را به چاپخانه سپردم، بهتر دیدم که کارم را با نگارش کتاب دیگری با عنوان «التاريخ الفاطمي الإجتماعي» در مطالعه حکومت فاطمیان به لحاظ مذاهب متعدد، احوال معیشت و عادات در جشن‌های دینی و مناسبات و... کامل کنم[۱].
در فصل اول کتاب ساختار اجتماعی مصر بررسی شده است. نویسنده ساختار مصر را در دو زمینه طایفه‌ای و طبقاتی بررسی کرده است. در زمینه طایفه‌ای جامعه مصر به پنج یا شش گروه (دلیل این تشکیک این است که نویسنده خود می‌گوید زمینه طایفه‌ای شامل شش گروه است لکن به معرفی پنج گروه می‌پردازد سپس می‌گوید گروه‌های دیگری همچون ارمنی‌ها بودند که در مجموعه پنج‌گانه نمی‌گنجد) تقسیم می‌شده است: اساس این جامعه را دو گروه سنی و شیعه تشکیل می‌داده که البته اهل سنت از کثرت عددی و قدرت سیاسی برخوردار بودند. اهل ذمه از نصارا و یهود، مراکشی‌ها و سودانی‌ها نیز طوایف دیگر را تشکل می‌دادند[۲]. به لحاظ طبقاتی نیز این جامعه به دو گروه حکومتی که عبارت بود از خلیفه و وزرا و خانواده آن‌ها و سایر امراء و فرماندهان و کارمندان از قضات و فقها و... و گروه غیر حکومتی مانند تجار، صنعتگران، زرگرها، کشاورزان، بیکاران، دزدان و... تشکیل می‌شده است. نویسنده جایگاه و ویژگی هر کدام از این دو طبقه را مورد بررسی قرار داده و اعضای آن را برشمرده است.[۳].
در فصل دوم کتاب، وضعیت معیشت مردم به لحاظ پاداش و حقوق و البسه و خوراک و قیمت هر کدام از آن‌ها بررسی شده است. در این رابطه حقوق وزرا و خانواده آن‌ها از همه بالاتر بوده است مثلاً حقوق وزیر و وابستگان آن‌ها به صد هزار دینار در سال و همچنین حقوق قاضی قضات سالانه به هزار و دویست دینار (1200) می‌رسیده است.[۴].
در فصل سوم مظاهر ثروت و قدرت حکومت فاطمی ذکر شده است. بیان ثروت خلفا و خانواده آن‌ها، ثروت وزرا و رجال سیاسی، اثرات تجمع ثروت در دست اهل حکومت در خوراک و لباس و وسایل و زیورآلات از جمله این مظاهر است. از جمله مواردی که نویسنده در این فصل متذکر شده بخشش‌های فراوان خلفای فاطمی به وزرا و امرا و اطبا و شعراست. وزیران هم همانند خلفا عمل کرده و به این اشتباه خود افتخار می‌کردند. تا جایی که مقریزی درباره العزیز بالله خلیفه فاطمی می‌نویسد که به خاطر فراوانی بخشندگی و محبتش تمام روزهای او عید و جشن بود[۵].
در فصل چهارم خدمات و کارهای عمومی در ایام خلافت فاطمیه مصر معرفی شده است. مهم‌ترین آن‌ها خدمات دینی، فرهنگی، بهداشتی، گردشگری مانند هتل‌ها و مسافرخانه‌ها و حمام‌ها، راه‌ها و پل‌ها است. از جمله خدمات دینی که نویسنده متذکر شده و جالب توجه است این است که مساجد قاهره مصر شب و روز گشوده بود و سرپناهی برای کسانی که مسکن نداشتند و یا مسافرین یا متعبدین بود. لذا حلقات درسی زیادی در این مساجد برپا می‌شد. در بخش دیگری از این فصل مساجد مصر که مهم‌ترین آن‌ها مسجد جامع ازهر است. تاریخ ساخت، سازنده و اطلاعات مختصر دیگری درباره هر مسجد ارائه شده است.[۶].
در فصل پنجم حوادث اجتماعی و به‌ویژه بالا و پایین رفتن رود نیل و تأثیر آن بر زندگی مصریان بررسی شده است. فاطمیان از زمان تأسیس دولتشان به اهمیت این رود و تأثیر آن بر حیات اجتماعی و اقتصادی مصر آگاه بودند. آن‌ها توجه ویژه‌ای به تعمیر و نگهداری کانال‌ها و محافظت پل‌ها و ترمیم آن‌ها داشتند. در این عصر 117 کانال در شهرهای مختلف ساخته شد[۷]. در بخشی از این فصل مقیاس آب رود نیل در سال‌های مختلف حکومت فاطمیان به نقل از النجوم الزاهرة ابوالمحاسن ابن تغری بردی ذکر شده است.[۸].
در فصل ششم کتاب زندگی روزمره جامعه فاطمی مصر مطالعه شده است. نویسنده معتقد است که جامعه مصری به جهت مشارکت مردم در مظاهری چون اعیاد و جشن‌ها که دلالت بر الفت و محبت و زندگی در آرامش داشت، شادترین روزگار را سپری می‌کردند[۹]. بخشی عمده‌ای از این فصل کتاب به ذکر این مناسبت‌ها و جشن‌ها اختصاص یافته است. نویسنده این مناسبت‌ها و آداب‌ورسوم را در ذیل عناوینی چون مناسبت‌های اسلامی، مناسبت‌های مسیحی و جشن‌های ملی دسته‌بندی کرده است و از برخورد حاکمان و مردم با تولد فرزندان یا مرگ حاکمان سخن به میان آمده است.[۱۰].
وضعیت کتاب
در پاورقی‌های کتاب آدرس مطالب و برخی توضیحات ذکر شده است.
فهرست مطالب در ابتدای اثر و فهارس اعلام و اماکن و بلدان و مصادر و منابع در انتهای کتاب ذکر شده است.
در انتهای کتاب همچنین در ضمن جداولی مقیاس‌های وزن و حجم و طول در ایام حکومت فاطمی و در دو جدول مصطلحات و اسامی خلفای فاطمی ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.