تاريخ الأنطاكي المعروف بصلة تاريخ أوتيخا
| تاريخ الأنطاكي المعروف بصلة تاريخ أوتيخا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تدمری، عمر عبدالسلام (محقق) انطاکی، یحیی بن سعید (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | صلة تاريخ اوتيخا |
| ناشر | جروس برس |
| مکان نشر | لبنان - طرابلس |
| سال نشر | 1990م. |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | کشورهاي اسلامي - تاريخ - 132- 656ق. - سال شمار
بيزانس، امپراتوري - تاريخ اسلام - تاريخ - 132 - 656ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف8ت2 / 35/63 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ الأنطاكي المعروف بصلة تاريخ أوتيخا، اثر ابوالفرج یحیی بن سعید بن یحیی انطاکی، کتابی است تاریخی که دربردارنده حوادث مربوط به دول اسلامی، از تاریخ 326ق تا 425ق بوده و با تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، به چاپ رسیده است.
تاریخ نگارش
کتاب در نیمه اول قرن پنجم هجری، نوشته شده است.
انگیزه نگارش
انگیزه نویسنده از نگارش این اثر، ذکر مجملی از اخبار گذشتگان و ثبت حوادث مربوط به آنان از هنگامی که تاریخ سعید بن بطریق به آن منتهی می‌شود تا زمان خود نویسنده بوده است؛ اخباری که به نویسنده رسیده و از نظر وی صحیح بوده است. وی این همه را برای اجابت درخواست کسی نوشته که از وی خواسته بود چنین کتابی را تألیف و تصنیف نماید و او را بر این کار تشویق کرده بود[۱].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب به‌صورت سال‌شمار، عرضه گردیده است.
نویسنده اخبار و حوادث را به‌صورت متسلسل و از لحاظ زمانی، متتابع نقل کرده، ولذا این امر باعث شده است تا در حین پرداختن به حوادث و اتفاقات یک دولت یا ولایت، به حوادث دولت یا ولایت دیگری منتقل شود[۲].
نویسنده در این کتاب که مهم‌ترین اثر او می‌باشد و در واقع تکمله تاریخ سعید بن بطریق بشمار مى‌آید، حوادث را از سال 326ق/938م، که کتاب ابن بطریق بدان پایان یافته، به همان سبک و ترتیب، تا 425ق/1034م، دنبال کرده است[۳].
وی در تألیف این کتاب، علاوه بر منابع اسلامى از قبیل آثار ابوعلى مسکویه و ثابت بن سنان، از مآخذ یونانى و مسیحى محلى نیز بهره برده است. او به شماری از اسناد رسمى و مکاتبات درباری نیز دسترسى داشته و متن آن‌ها را در تاریخ خود آورده است[۴].
از جمله ویژگی‌های کتاب، آن است که نثر آن نثری است متوسط بین نثر نیکو و رکیک؛ گرچه بخش عمده آن به نثر فصیح نزدیک‌تر است. البته در مواردی نیز اغلاط نحوی و لغوی در آن به چشم می‌خورد که توسط محقق، در پاورقی‌ها تصحیح شده است[۵].
مؤلف پس از تحریر نخست تاریخ (حدود سال 398ق/1008م) تا 405ق/1015م، دوبار آن را مورد بازنگری قرار داد و مطالبى بر آن افزود[۶].
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن بیان اهمیت کتاب و موضوع آن، به روش نویسنده در نگارش تاریخ، زبان و شیوه ادای لغات و کلمات و نسخ خطی کتاب، اشاره شده است[۷].
در مقدمه نویسنده، به انگیزه وی از نگارش کتاب، اشاره شده است[۸].
این اثر از منابع مهم تاریخ اسلام و روابط مسلمانان با مسیحیان در قرن‌های 4 و 5ق/10 و 11م، است. از یک‌سو به تاریخ امپراتوری روم شرقى و روابط آن با جهان اسلام، سرزمین بلغار، روس، گرج و ارمن و از سوی دیگر به بررسى تاریخ خلافت عباسى و دولت‌های وابسته چون اخشیدیان، حمدانیان و آل‌بویه و روابط مسلمانان با مسیحیان و یهودیان و از همه مهم‌تر، تاریخ دولت فاطمى در مصر و شام، خاصه دوره الحاکم‌بامرالله پرداخته است. بخش اخیر که نزدیک به یک‌سوم تاریخ انطاکى را شامل است، اهمیت خاصى دارد[۹].
نویسنده، مطالب را با بیان حوادث سال 326ق، آغاز نموده است. از جمله حوادث این سال، عبارتند از وقوع جنگ بین روم و مسلمانان؛ به امارت منصوب شدن محمد بن رایق از طرف خلیفه الراضی ابی‌العباس محمد بن المقتدر و به ولایت اهواز منصوب شدن غلامی ترک‌زبان، به نام «بجکم» از طرف محمد بن رایق[۱۰].
برخی دیگر از حوادثی که نویسنده به بیان آن‌ها پرداخته، عبارتند از:
در سال 327ق: وفات فضل بن جعفر، وزیر الراضی و به وزارت رسیدن احمد بن محمد البریدی؛
در سال 328ق: وفات سعید بن بطریق، درگیری‌ها و اختلافاتی که بین مردم در مورد ریاست ابن بطریق پدید آمد، خراب شدن کنیسه عسقلان به دست مسلمانان و یهودیان، استیلای ابن رایق بر حمص، دمشق و الرمله و...؛
در سال 329ق: وفات خلیفه الراضی و بیعت کردن با المتقی‌لله، قحطی شدید و شیوع وبا در مصر و... [۱۱].
با نگاهی اجمالی به مطالب کتاب، می‌توان دریافت که نویسنده توجه کمتری به بغداد نشان داده و از حوادث شرق اسلامى و شمال آفریقا - جز در ارتباط با فاطمیان - یاد نکرده است[۱۲].
وضعیت کتاب
چاپ کامل این کتاب، نخست به کوشش لویس شیخو، کارادُوو و زیات به ضمیمه «التاريخ المجموع على التحقيق والتصديق» از سعید بن بطریق، در بیروت (1905م) منتشر شد؛ سپس کراچکوفسکى و واسیلیف متن عربى آن را به همراه ترجمه فرانسوی ضمن «آثار و احوال آباء کلیسای شرقى» در پاریس (1924 و 1932م) منتشر ساختند[۱۳].
چاپ جدید تحقیقى تاریخ انطاکى به کوشش عمر عبدالسلام تدمری در طرابلس لبنان (1990م) صورت گرفت. در این چاپ نسبت به چاپ شیخو کاستی‌هایى مشاهده مى‌شود. لویس شیخو در چاپ خود از این کتاب بخش کوچکى را که به گمان وی خلاصه تاریخ انطاکى است و تا حوادث 400ق را در بر دارد، افزوده است[۱۴].
در 1883م، روزن گزیده‌هایى از این کتاب را که مربوط به امپراتور باسیلیوس دوم و روابط او با بلغار است، با ترجمه روسى منتشر ساخت. شلومبرگر نیز بخش‌هایى از آن را در کتاب خود «حماسه‌های بیزانسى تا پایان قرن 10م» نقل کرده است[۱۵].
فهرست‌های «اعلام»، «اماکن و شهرها»، «مصطلحات و اصحاب مناصب و وظایف»، «امم، طوایف، شعوب و قبایل»، «اصحاب القاب»، «مصادر و منابع مورد استفاده محقق» و فهرست محتویات، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آن‌ها، ضمن ذکر منابع و تصحیح اغلاط متن[۱۶]، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون کلمات و عبارات مشکل، داده شده[۱۷] و به اختلاف نسخ، اشاره گردیده است[۱۸].
پانويس
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص17
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص7
- ↑ ر.ک: ناجی، محمدرضا، ج10، ص388
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص10
- ↑ ر.ک: ناجی، محمدرضا، ج10، ص388
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص5-15
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص17
- ↑ ر.ک: ناجی، محمدرضا، ج1، ص388
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص21
- ↑ ر.ک: همان، ص21-33
- ↑ ر.ک: ناجی، محمدرضا، ج1، ص388
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص199
- ↑ ر.ک: همان، ص204
- ↑ ر.ک: همان
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- ناجی، محمدرضا، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، چاپ دوم، 1377، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.