بلوچستان: تاریخ و فرهنگ (مجموعه مقالات)
بلوچستان: تاریخ و فرهنگ (مجموعه مقالات) تألیف عبدالودود سپاهی به کوشش عبدالغفور جهاندیده، در این کتاب بیست مقاله از عبدالودود سپاهی گردآوری شده است که در فاصلۀ سالهای 1382 تا 1396 در نشریات و همایشهای مختلف منتشر شدهاند. موضوع اصلی همۀ این مقالات جز دو مورد آنها، تاریخ بلوچ و بلوچستان است.
| بلوچستان: تاریخ و فرهنگ (مجموعه مقالات) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سپاهی، عبدالودود (نویسنده) جهاندیده، عبدالغفور (محقق) |
| ناشر | مؤسسۀ آبی پارسی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 6ـ0ـ93682ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب از بیست مقاله تشکیل شده است.
گزارش کتاب
اهمیت تاریخی بلوچستان نزد محققان و مورخان تاریخ معاصر ایران پوشیده نیست و تغییرات وسیع فرهنگی و تغییر جغرافیای سیاسی و تجزیه و جدایی بخشهای مهمی از ایران در دوران قاجاریه، اهمیت پژوهشهای متعدد دربارۀ بلوچستان در عهد قاجار را بیش از پیش روشن میکند. مرزهای شرقی ایران در دورۀ قاجار یکی از پرتلاطمترین ادوار تاریخ خود را پشت سر گذاشت و عمدۀ دلایل آن به بیکفایتی و عجز حاکمان ناشی از تحولات جهانی و رقابتهای منطقهای بود؛ چراکه در میان سرزمینهای وابسته به امپراتوری بریتانیا که امروزه از آنها با نام سرزمینی فرادریایی بریتانیا یاد میشود، اهمیت هند به عنوان «نگین تاج بریتانیا» از دیگر مستعمرات بیشتر بود و مهمترین تمهید برای پاسداری از آن، ایجاد مناطقی جداافتاده و تجزیهشده میان منافع بریتانیا در هندوستان و مرزهای روسیه در نظر گرفته شد. درنهایت هر دو سیاست یعنی ایجاد مرزهایی مستحکم یا مناطقی جداشده و ناامن به وقوع پیوست.
بلوچستان سرزمینی است که موقعیت جغرافیایی ویژهای داشته و در دورههای مختلف تاریخی شاهد تحولات گوناگونی بوده است؛ اما به دلیل کمبود پژوهشهای علمی و فقر منابع معتبر تحقیقی، کمتر شناختهشده است. عبدالودود سپاهی در میان پژوهشگران تاریخ و فرهنگ بلوچستان جایگاه ویژهای دارد و نامش با تاریخ این سرزمین پیوند خورده است. وی با تألیف و انتشار کتاب «بلوچستان در عصر قاجار» و ارائۀ دهها مقاله در نشریات و همایشهای گوناگون، از پژوهشگران تاریخدان ایران و استان سیستان و بلوچستان به شمار میآید. از ویژگیهای مهم تألیفات ایشان، مستندبودن آنهاست. در این کتاب بیست مقاله از عبدالودود سپاهی گردآوری شده است که در فاصلۀ سالهای 1382 تا 1396 در نشریات و همایشهای مختلف منتشر شدهاند. موضوع اصلی همۀ این مقالات جز دو مورد آنها، تاریخ بلوچ و بلوچستان است. دو مقاله به نقد و بررسی سفرنامههای دورۀ قاجار در طی سفر به بلوچستان میپردازد و حاوی اطلاعات کارشناسانه و محققانۀ مهمی است. سه مقاله منابع مهم تاریخی صفویه، قاجار و پهلوی را مورد بررسی قرار میدهد و دو مقاله با عناوین نقش محوری نخل در زندگی مردم بلوچستان و دعا و نفرین در زبان مردم بلوچ، به فرهنگ مردم بلوچستان مربوط میشود.
مؤلف در مقالۀ «بلوچستان در منابع دورۀ صفویه» با مراجعه به منابع دستاول، آگاهیهای ارزندهای دربارۀ این سرزمین به دست آورده است. همچنین در مقالۀ «تکاپوهای استعماری و...» به بررسی رابطۀ پرتغالیها و انگلیسیها با ساکنان سواحل بلوچستان پرداخته شده و نشان داده میشود که کنجکاویها و دخالتهای استعمارگران در منطقه، زمینهساز برخورد مردم با آنها شده و درنتیجه بلوچها یکی از نخستین اقوامی بودند که در برابر آنها بهپا خواستند.
در مقالۀ «پیشینۀ تاریخی بلوچها در شرق آفریقا»، دلایل و چگونگی استقرار بلوچها در شرق آفریقا بررسی شده است. به استناد شواهد ارائه شده، در دورۀ قاجار زمینۀ مهاجرت و استقرار دائم گروههایی از بلوچها در شرق آفریقا فراهم آمد. نویسنده در چهارمین مقالۀ این مجموعه، منبعشناسی پژوهش در بلوچستان عصر قاجار، منابع مهم و دستاول دورۀ قاجار مربوط به بلوچ و بلوچستان را مورد بررسی و توجه قرار داده است. در مقالۀ «قاجارها و تلاش برای نفوذ در بلوچستان» آغاز تلاشهای دورۀ قاجار و روشهای بهکار گرفتهشده و نوع برخورد آنها با مردم و سران محلی بلوچستان به طور خاص در غرب بلوچستان به مرکزیت بمپور مورد توجه قرار گرفته است.
موضوع مقالۀ «فاجعۀ بمپور بلوچستان...» دربارۀ اوج بهرهگیری از روشهای خشن و نظامی قاجارها در زمان سلطنت محمدشاه قاجار است که در جریان ماجرای آقاخان محلاتی، فرماندۀ توپخانۀ وقت به بلوچستان اعزام شد. روشهای او در بمپور منجر به کشتهشدن بیش از هزار نفر از مردم بیپناه بلوچستان و به اسارت گرفتهشدن و فروشرساندن حدود پنج هزار نفر از آنان شد. در مقالۀ «بلوچستان در سفرنامههای قاجار»، در کنار معرفی مهمترین سفرنامههای خارجی و داخلی، دلیل رویداد این مسافرتها و مأموریتها، ویژگی سفرنامهنویسان و اهمیت هر یک از سفرنامهها در شناخت تحولات بلوچستان مورد توجه بوده است. در مقالۀ «مسافرت به کرمان و بلوچستان» نویسنده به بیان اهمیت این کتاب که توسط عبدالحسین میرزا فرمانفرما نوشته شده، میپردازد. «بلوچها و سیاستهای...» مقالۀ نسبتاً مفصلی است که به بررسی مهمترین مصادیق دخالتهای انگلیسیها در بلوچستان میپردازد.
نویسنده در مقالۀ «نقش میرزا معصومخان...» نشان داده است چگونه در فضایی که دولتمردان دارای آگاهی، قدرت و امکانات لازم برای مقابله با سیاستها و برنامههای انگلیسیها نبودند، شخصیتی ایراندوست به نام میرزا معصومخان انصاری کوشید در جریان تعیین حدود مرزی، منافع کشور حفظ شود.
بررسی زمینههای تقابل ایران و انگلیس و بهرهگیری از اسناد مهمترین نمودهای این تقابل، اخذ مالیاتهای سنگین و سوءاستفاده از قدرت در این زمینه، تاریخ شهرستانهای خاش و راسک و ایرانشهر، تاریخ سراوان، تاریخ چابهار، پیوندهای زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم بلوچستان با درخت خرما و آداب و رسوم مربوط به آن و... دیگر موضوعات مقالات این کتاب را شکل میدهند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات