بلخی، بوشکور

بوشکور بلخی
نام کامل	ابوشکور بلخی
نام‌های دیگر	ابوشکور بلخی
ولادت	حدود ۳۰۳ هجری قمری
محل تولد	بلخ
محل زندگی	بلخ، بخارا
دین	اسلام
پیشه	شاعر و حکیم
منصب	شاعر دربار سامانیان
اطلاعات علمی
علایق پژوهشی	شعر، حکمت، اخلاق، داستان‌سرایی
معاصرین	رودکی، فردوسی، منوچهری دامغانی
برخی آثار	آفرین‌نامه مثنوی‌های اندرزی

اَبوشَكورِ بَلْخی (حدود ۳۰۳- پس از ۳۳۷ قمری)، شاعر و حکیم فارسی‌سرای سده چهارم هجری که در دربار سامانیان می‌زیست. از پیشگامان داستان‌سرایی منظوم در زبان فارسی و از تأثیرگذاران بر شاعرانی چون فردوسی، فخرالدین اسعد گرگانی و نظامی به شمار می‌رود. مهمترین اثر او "آفرین‌نامه" است که در بحر متقارب و به سبک حماسی سروده شده است.

ولادت

ابوشکور بلخی، شاعر و حکیم ایرانی سدۀ چهارم هجری است. نام کامل وی در منابع قدیمی ذکر نشده و کنیه و نسبت او نخستین بار در قصیده‌ای از منوچهری دامغانی آمده است. نسبت "بلخی" نشان می‌دهد که اهل بلخ بوده و زادگاهش احتمالاً همین شهر بوده است. درباره خانواده و حوادث دوران کودکی او اطلاعات دقیقی در دست نیست.

تحصیلات

از دوران تحصیل و آموزش‌های ابوشکور بلخی اطلاعات روشنی در دست نیست. با توجه به عمق دانش و تسلط او بر شعر و حکمت، می‌توان دریافت که از تحصیلات گسترده‌ای برخوردار بوده است. او ظاهراً در بلخ پرورش یافته و سپس برای پیگیری دانش و یافتن ممدوح به بخارا رفته است.

فعالیت‌ها

ابوشکور بلخی در جستجوی حامی از بلخ به بخارا رفت و پس از چندی در گمنامی، سرانجام در دربار سامانیان به ویژه در دوره نوح بن نصر سامانی (۳۳۱-۳۴۲ ق) شهرت و اعتبار یافت. او را سراینده قصاید، غزلیات و مثنوی‌های بسیار شمرده‌اند. ابوشکور از پیشروان داستان‌سرایی منظوم در زبان فارسی بود و در تدوین روایات ملی و اساطیری و ترویج حماسه‌سرایی بر دقیقی و فردوسی پیشی داشت. مضامین اصلی اشعار او پند و اندرز و حکمت و اخلاق است که با اندیشه‌های موجود در اندرزنامه‌های پهلوی همخوانی دارد.

از تمام اشعار دو دیوان بوشکور بلخی، تنها ۱۹۲ بیت پراکنده در به جای مانده است. از میان این ابیات، سه مثنوی از او به دست آمده است.

مثنوی آفرین‌نامه که در وزن و عروض بحر متقارب سروده شده است. این منظومه در سال ۳۳۳ هجری (۹۴۴ میلادی) آغاز شده و در سال 337هجری (948میلادی) به نام نوح بن نصر سامانی به پایان برده است.

دو مثنوی دیگر او (که احتمالاً جنبه اندرزی دارند) در اوزان بحر هزج و بحر خفیف سروده شده‌اند.

وفات

از تاریخ دقیق وفات ابوشکور بلخی اطلاعی در دست نیست. تنها می‌دانیم که پس از سال ۳۳۷ هجری قمری که تاریخ پایان سرایش آفرین‌نامه است، درگذشته است. محل دفن او نیز مشخص نیست.

آثار

• آفرین‌نامه (منظومه حماسی در بحر متقارب)
• مثنوی‌های اندرزی در بحرهای هزج، رمل، خفیف و سریع
• قصاید و غزلیات در موضوعات مدح، تغزل، هجو، ستایش عقل و دانش
• از تمام اشعار دو دیوان او تنها حدود ۴۰۰ بیت پراکنده در فرهنگ‌ها و تذکره‌ها باقی مانده است

نمونه شعر او

به دشمن برت استواری مباد		که دشمن درختی است تلخ از نهاد
درختی که تلخش بود گوهرا		اگر چرب و شیرین دهی مرورا
همان میوه تلخت آرد پدید		ازو چرب و شیرین نخواهی مزید
زدشمن گر ایدون که یابی شکر		گمان بر که زهرست هرگز نخور

منابع مقاله

• حقیقت، عبدالرفیع، شاعران بزرگ ایران، از رودکی تا بهار، تهران، کومش، چاپ اول، 1381ش.
• عبدالعلی، محمد، دایرة‎المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج5، تهران، مرکز دایرة‎المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.