بازخوانی فقهی امر به معروف، نهی از منکر و اجرای حدود
بازخوانی فقهی امر به معروف، نهی از منکر و اجرای حدود، نوشته سید مصطفی محقق داماد (متولد ۱۳۲۴ش)، محقق و اسلامپژوه است. این کتاب به بازخوانی فقهی (حقوقی) مفاهیم امر به معروف، نهی از منکر و اجرای حدود در فقه اسلامی میپردازد و ابعاد مختلف این واجبات را بررسی میکند.
| بازخوانی فقهی امر به معروف، نهی از منکر و اجرای حدود | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محقق داماد، مصطفی (نويسنده) |
| ناشر | مرکز نشر علوم اسلامی |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1399ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 978-964-6567-31-3 |
| موضوع | امر به معروف و نهی از منکر - امر به معروف و نهی از منکر - جنبههای قرآنی - حدود (فقه) - امر به معروف و نهی از منکر - احادیث |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP ۱۹۶/۶/م۳ب۲ ۱۳۹۶ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
- رویکرد فقهی و حقوقی عمیق: کتاب به بازخوانی عمیق فقهی و حقوقی مفاهیم بنیادین امر به معروف، نهی از منکر و اجرای حدود میپردازد. این تحلیل دقیق، با استناد به مبانی فقهی و کلامی، برای پژوهشگران علوم دینی بسیار ارزشمند است.
- پاسخگویی به مسائل معاصر: نویسنده تصریح میکند که این اثر در پاسخ به تحولات فقهی، سیاسی و اجتماعی روز و بهمنظور حل مسائل مرتبط با امر به معروف و نهی از منکر نگاشته شده است. این ویژگی، اهمیت عملی و کاربردی کتاب را در فهم مسائل معاصر افزایش میدهد.
- جامعیت در بررسی ابعاد مختلف: کتاب نهتنها به تعریف دقیق معروف و منکر میپردازد، بلکه حکم شرعی، شرایط اجرای آن، مراتب مختلف انکار و نیز موضوع حساس اقامه حدود را با جزئیات کامل و از دیدگاههای مختلف فقهی بررسی میکند
این جامعیت، درک کاملی از ابعاد مختلف این واجبات را برای خواننده فراهم میآورد.
ساختار
کتاب مشتمل است بر یک مقدمه، پنج گفتار اصلی، چندین پیوست، منابع و فهرستها.
سبک نگارش
- تحلیلی و استدلالی: نویسنده با رویکردی عمیق و تحلیلی، مفاهیم را با استناد به دلایل فقهی، روایی، عقلی و اجماعی بررسی میکند و در هر مرحله استدلالهای خود را ارائه میدهد.
- ساختارمند و منظم: مطالب به شکل منطقی در قالب گفتارها و زیربخشهای مشخص طبقهبندی شده است که به درک بهتر و دسترسی آسانتر به محتوا کمک میکند.
- مستندسازی قوی: ارجاعات گسترده به آیات قرآن، روایات ائمه(ع) و آثار فقهای برجسته شیعه (مانند شیخ طوسی، محقق حلی، علامه حلی و امام خمینی) نشاندهنده دقت علمی و قوت استنادی اثر است.
- نقد و بررسی آراء: در بسیاری از بخشها، دیدگاههای مختلف فقها مطرح شده و بهصورت علمی نقد و بررسی میشود، که نشاندهنده روحیه پژوهشی و گفتگوی علمی در نگارش است.
- سادهسازی مفاهیم پیچیده: باوجود عمق علمی، تلاش شده تا مفاهیم فقهی پیچیده با بیانی روشن و قابل فهم ارائه شود که این امر به ارتباط بهتر با مخاطبان عمومیتر نیز کمک میکند.
گزارش محتوا
مقدمه کتاب به بررسی اهمیت جایگاه فقه و نقش حیاتی آن در رشد و توسعه تمدن اسلامی اختصاص دارد. در این بخش، به تأثیر عمیق فقه بر ابعاد مختلف زندگی و بهویژه مباحث امر به معروف و نهی از منکر و اجرای حدود، که بهعنوان اصول بنیادین اداره جامعه و دولت شناخته میشود، اشاره شده است. نویسنده با بیان تحولات تاریخی این مباحث، ضرورت بازخوانی فقهی آنها را در عصر حاضر برای پاسخگویی به چالشهای نوین و ارائه راهکارهای مبتنی بر شریعت تأکید میکند[۱].
گفتار اول (تعریف معروف و منکر): این گفتار به ارائه تعریف دقیق و جامع از دو مفهوم کلیدی «معروف» و «منکر» میپردازد. نویسنده، «معروف» را به هر فعل یا گفتاری اطلاق میکند که از نظر شرع و عقل نیکو، پسندیده و مورد تأیید باشد، که شامل واجبات و مستحبات میگردد. در مقابل، «منکر» هر فعل یا گفتاری است که از نظر شرع و عقل ناپسند، قبیح و ممنوع شمرده شود، که محرمات و مکروهات را در بر میگیرد. در این بخش، آراء مختلف فقها در خصوص شمول این دو مفهوم بر احکام تکلیفی بررسی و نقد شده و با تأکید بر گستردگی دایره معروف و منکر، تلاش میشود تا فهم جامعی از این اصطلاحات ارائه شود[۲].
گفتار دوم (حکم امر به معروف و نهی از منکر): این بخش از کتاب، حکم شرعی امر به معروف و نهی از منکر را مورد بحث قرار میدهد. مؤلف با استناد به دلایل اربعه فقه (قرآن کریم، سنت پیامبر و ائمه، اجماع و عقل)، وجوب این دو فریضه را اثبات میکند. در این راستا، نظریههای مختلفی درباره نوع وجوب (مانند وجوب عینی در مقابل وجوب کفایی، یا نظریات سمعی، عقلی و لطفی) مطرح و تحلیل میشود. نویسنده با نقد و بررسی این دیدگاهها، در نهایت به این نتیجه میرسد که امر به معروف و نهی از منکر یک واجب کفایی است؛ به این معنا که اگر عدهای به وظیفه خود عمل کنند، از عهده دیگران ساقط میشود[۳].
گفتار سوم (شرایط امر به معروف و نهی از منکر): در این گفتار، شرایط و مقدمات لازم برای وجوب و اجرای امر به معروف و نهی از منکر بهتفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. شرایط اصلی عبارتند از: علم و آگاهی کافی آمر و ناهی به معروف و منکر، احتمال تأثیر در مخاطب، عدم ترتب مفسده و ضرر بر آمر و ناهی و عدم تکرار (در مواردی که تکرار ضروری نباشد). هریک از این شرایط با استدلالات فقهی و روایی و با ذکر دیدگاههای فقهای مختلف توضیح داده شده و نقد میشود. تأکید ویژهای بر اهمیت رعایت رفق و مدارا و پرهیز از خشونت در مراحل اجرای امر و نهی وجود دارد[۴].
گفتار چهارم (مراتب انکار): این بخش به تبیین مراتب سهگانه انکار منکر اختصاص دارد که شامل: انکار قلبی (کراهت درونی و عدم رضایت به منکر)، انکار زبانی (تذکر، نصیحت، موعظه و تذکرات شفاهی) و انکار عملی (اقدامات فیزیکی برای جلوگیری از منکر) میشود. نویسنده هریک از این مراتب را با توجه به روایات و آراء فقهی تشریح میکند و بر ضرورت رعایت تدریج و حکمت در انتخاب هر مرتبه تأکید دارد. در این گفتار، لزوم پرهیز از خشونت بیمورد و توجه به مقتضیات زمان و مکان در اعمال هریک از مراتب انکار از نکات کلیدی است[۵].
گفتار پنجم (اقامه حدود): این گفتار یکی از مهمترین و حساسترین مباحث کتاب را تشکیل میدهد و به بررسی موضوع «اقامه حدود» (اجرای مجازاتهای اسلامی) میپردازد. این بخش ابتدا به اقامه حدود در زمان حضور امام معصوم(ع) اشاره میکند که مورد اتفاق فقهاست. سپس، بحث اصلی به اقامه حدود در زمان غیبت امام معصوم(ع) معطوف میشود که محل اختلاف نظر فقها است. نویسنده دیدگاههای موافقان اجرای حدود توسط فقها در زمان غیبت (مانند امام خمینی و برخی فقهای معاصر) و مخالفان آن را با استدلالات و نقد دقیق بررسی میکند. در نهایت، به این نتیجه میرسد که اجرای حدود در زمان غیبت نیز توسط فقهای جامعالشرایط با رعایت شرایط و ملاحظات خاص شرعی امکانپذیر و ضروری است[۶].
پیوستها: پیوستهای کتاب شامل مباحث تکمیلی و تفصیلی است که به موضوعات مرتبط با اقامه حدود در زمان غیبت میپردازد. این پیوستها شامل بررسیهایی مانند "حدود در زمان غیبت: اجرا یا تعطیل؟" و "تحقیق و تحلیل در اقوال فقیهان در مسئله اجرای حدود در زمان غیبت" میباشد. در این بخشها، نویسنده بهدقت آرای فقهای مختلف، روایات مربوطه و استدلالات عقلی و نقلی را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد. این پیوستها به خواننده کمک میکند تا درک عمیقتری از پیچیدگیها و اختلافات نظری در موضوع اقامه حدود و نقش حاکم شرع در این زمینه پیدا کند و ابعاد تاریخی و کلامی این مباحث را بهتر بفهمد[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.