الکشف: تأويل إسماعيلي لآيات القرآن

الکشف [تأویل إسماعیلی لآیات القرآن] منسوب به عالم و داعی اسماعیلی، جعفر بن منصور الیمن (اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری)، کتابی است دربردارنده شش رساله (دفتر)، در تأویل باطنی قرآن کریم.

الکشف
الکشف: تأويل إسماعيلي لآيات القرآن
پدیدآورانیمنی، جعفر بن منصور (نويسنده) اشتروتمان، رودلف (محقق)
عنوان‌های دیگرتأويل إسماعيلي لآيات القرآن ** کتاب الکشف
ناشردار بيبليون
مکان نشرفرانسه - پاریس
سال نشر2008م
چاپ1
شابک-
زبانعربی
تعداد جلد1
کد کنگره
/ی9ک5 215 BP
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

از زمان انتشار کتاب، تردیدهایی درباره انتساب آن به جعفر بن منصور، از سوی محققان ابراز شده و برخی معتقدند که این کتاب نمی‌تواند از او باشد. این کتاب در واقع شامل شش دفتر است با ساختارها و گاه موضوعات متنوع و طبعاً با ریشه‌ها و مبانی گاه متفاوت. ماهیت بیشتر این دفاتر با یکدیگر تفاوت دارد و زمان تحریر آنها هم متفاوت است؛ گو اینکه برخی از آنها آشکارا مورد اصلاحات و الحاقات بعدی قرار گرفته‌اند تا با عقاید مسلط پسینی فاطمیان هماهنگ شوند. برخی از این نوشته‌ها نه تنها نوشته‌هایی پیشا فاطمی‌اند، بلکه اساساً ارتباطی مستقیم با محافل دعوت آغازین اسماعیلی- قرمطی در عراق و یمن و یا شام هم ندارند، بلکه تنها احتمالاً از سوی آنها بعداً مورد بهره‌برداری قرار گرفته است[۱].

این کتاب، مجموعه‌ای از تفاسیر آیات متعدد قرآن است که پیش از آن، نویسنده از خواننده سوگند رازداری گرفته است. موضوعات این تفاسیر، عبارتند از وصایت و امامت امام علی(ع) و شش تن از فرزندان او، رجعت امام علی(ع) قبل از قیامت، ظهور امام هفتم که مهدی قائم(عج) و ذات و صفات خداوند و اسرار حروف و معنای باطن احکام شرع همراه با وجوب تعبد به ظاهر لفظ احکام[۲].

رساله اول

بیشتر مطالب این رساله، در اثبات امامت امام علی(ع) و طعن به مخالفان ایشان و ظهور مهدی(عج) است[۳].

این روساله، در واقع نوشته‌ای است متعلق به گرایشی از گرایشات مختلف غالیان شیعی در کوفه که ادبیات آنان به همراه ادبیات بسیاری دیگر از طیف‌های شیعی و امامی و غالی در اواخر سده سوم و بیشتر سده چهارم کم و بیش در اختیار گروهای مختلف شیعی امامی (به معنی غیر زیدی) قرار گرفت و به تدریج بخش‌هایی از آن گرایشات و ادبیات مکتوب در طیف‌های مختلف شیعی و به ویژه گروه‌های غلات داخل و آمیخته شد. عناصر اصلی این رساله، جزء «میراث مشترک» طیف‌های گوناگون شیعی و امامی در شکل‌های مختلف آن در دوران نیمه دوم سده سوم قمری است و از مفاهیم و اصطلاحات مشترکی سخن می‌راند. این نوشته به عنوان نمونه‌ای ارزشمند از نحوه تلقی طیفی از گرایش‌های باطنی محور و غالیان شیعی از پاره‌ای از مفاهیم شیعی است[۴].

رساله دوم

رساله‌ای است درباره ذات خداوند و عرش و کرسی او، همراه با پاسخی مختصر به شبهات و خلاصه‌ای از معانی رمزی حروف معجم[۵]. این رساله بیشتر، مطالب توحیدی را دربردارد و به نظر می‌رسد بیشتر رساله‌ای است مبتنی بر گرایشات عام شیعی که در آن همزمان نخستین بارقه‌های تفکرات مرتبط با «ناطقان سبعه» و «ادوار» ناطقان و امامان نیز دیده می‌شود[۶].

رساله سوم

در این رساله، گفتار مجددا به اثبات امامت امام علی(ع) و نقد مخالفان ایشان بازگشته و سپس، به بیان مقام پیروان آن حضرت از جمله مقداد، ابوذر و سلمان پرداخته شده و در مواردی نیز به رساله نخست، اشاره شده است[۷]. این رساله به احتمال قوی در حدود دهه‌های پایانی سده سوم و درست همزمان با گسترش دعوت اسماعیلی و دعوت آنان به «ظهور قائم» تدوین شده است و برای آشنایی با اهمیت جایگاه قائمیت برای آنان و بهره‌وری از مفاهیمی مرتبط در میان گروه‌های دیگر شیعی در آن دوران و از جمله گروه‌هایی از فطحیه و یا ریشه‌دار در ادبیات واقفه و نیز شماری از غلات شیعه، کمال اهمیت را دارد[۸].

رساله چهارم

چیزی جز متن دو حدیث شیعی با گرایشی باطنی نبوده[۹] و در واقع شامل آراء و نظریاتی درباره حروف و اصوات می‌باشد[۱۰].

رساله پنجم

رساله‌ای متعلق به دوران فاطمی است و ماهیتی کاملا مستقل از بخش‌های دیگر کتاب «الکشف» دارد و نباید آن را با دیگر رساله‌های کتاب مشابه دانست[۱۱].این رساله بیشتر درباره تفسیر حج و کعبه و بحث پیرامون معنی لفظ کتاب، آیه، صدیق، نبی، مراتب و درجات مؤمنین، برائت از کافران در مواضع مختلف و... است[۱۲].

رساله ششم

این رساله نیز درباره اثبات امامت حضرت علی(ع) است[۱۳].

پانویس

  1. انصاری، حسن
  2. مقدمه ناشر، صفحه ب
  3. همان
  4. انصاری،حسن
  5. مقدمه ناشر،صفحه ب
  6. انصاری،حسن
  7. مقدمه ناشر،صفحه ب-ج
  8. انصاری،حسن
  9. همان
  10. مقدمه ناشر،صفحه ج
  11. انصاری، حسن
  12. مقدمه ناشر،صفحه ج
  13. همان

منابع مقاله

  1. مقدمه کتاب.
  2. انصاری، حسن، «چند متن مهم از طيف‌های مختلف شيعی درباره قائميت: کتاب الکشف و ماهيت آن»، برگرفته از سایت «بررسی‌های تاریخی»، انتشار در 6 شهریور 1393


وابسته‌ها