الکافي في الحساب

الكافي في الحساب، اثر ابوبکر محمد بن حسن کرجی (متوفی بین 410 و 420ق/ بین 1119 و 1029م)، کتابی است به زبان عربی با موضوع جبر، حساب و هندسه و مسائل و موضوعات مرتبط با آنها.

الکافي في الحساب
پدیدآوران	کرجی، حسن بن محمد (نويسنده) شلهوب، سامی (محقق)
ناشر	جامعة حلب. معهد التراث العلمي العربي
مکان نشر	سوریه - حلب
سال نشر	1406ق - 1986م
چاپ	1
موضوع	ریاضیات اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	2ک4ک 101 QA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

به دلیل ارزش و اهمیت این کتاب، ادولف هوخهایم آن را به زبان آلمانی ترجمه و این ترجمه را در سه جلد کوچک، منتشر ساخته است و همین ترجمه موجب شده که مورخان علوم و ریاضی‌دانان مغرب‌زمین، بیشتر با کرجی و آثار او آشنا شوند و در تألیفات خود درباره مطالب این کتاب، به بحث بپردازند.

این اثر، برای آموزش حساب به عموم مردم در نظر گرفته شده است و در واقع، آن را مکمل کتاب حساب ابوالوفاء بوذجانی (متوفی 388ق) دانسته‌اند.

اثر حاضر با مقدمه‌ای از محقق آغاز شده است که در آن، ضمن شرح حال نویسنده و اشاره به آثار او، اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در کتاب، توضیح داده شده است.

کتاب دارای 70 بخش است که 43 بخش اول آن درباره اعمال حساب می‌باشد. از جمله موضوعات مطرح‌شده در این بخش، می‌توان از ضرب صحاح، ضرب عدد مرکب، میزان، مخارج، نسبت مکسور، ضرب کسور مفرده و غیر مفرده، قسمت، ضرب درج و اجزای آن، تحویلات، استخراج جذور، مناسبات و معاملات، نام برد.

بخش‌های 44 تا 53 کتاب، درباره هندسه می‌باشد. در این بخش‌ها، به موضوعاتی هچون مثلثات و مباحث مربوط به آن، دایره و چگونگی محاسبه مساحت و محیط آن، نحوه محاسبه مساحت سطوح، مساحت مجسمات و تخمین مقدار مصالح مورد استفاده در ابنیه و ساختمان‌ها پرداخته شده است.

بخش‌های 54 تا 70 کتاب نیز به مباحث و موضوعات مربوط به جبر، اختصاص یافته است که از جمله آنها، می‌توان به ضرب و مسائل مربوط به آن، قسمت، نسبت، جمع و تفریق اشاره نمود. در انتهای این بخش، مسائل متفرقه مربوط به جبر و نوادر و مسائل موجود در رابطه با مساحت، مطرح شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. قربانی، ابوالقاسم، «ریاضی‌دانان ایرانی، از خوارزمی تا ابن سینا»، مدرسه عالی دختران ایران، تهران، چاپ اول، 1350.