الهداية في تخريج أحاديث البداية (بداية المجتهد لابن رشد)

الهداية في تخريج أحاديث البداية (بداية المجتهد لابن رشد)
الهداية في تخريج أحاديث البداية (بداية المجتهد لابن رشد)
پدیدآوران	ابن رشد، محمد بن احمد(نويسنده) غماری حسنی، احمد (خلاصه کننده)
عنوان‌های دیگر	الهداية في تخريج أحاديث البداية (بداية المجتهد لابن رشد) بداية المجتهد و نهاية المقتصد. برگزيده
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1407ق. = 1987م.
چاپ	چاپ اول
زبان	عربی
تعداد جلد	8
کد کنگره	‏/الف2 ب40856 / 178/55 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

الهداية في تخريج أحاديث البداية (بداية المجتهد لابن رشد)، عنوان اثری است 8 جلدی از حافظ محدث ابوالفیض احمد بن محمد بن صدیق غماری حسینی، با موضوع احادیث اهل سنت. نویسنده در این اثر به تخریج احادیث بداية المجتهد ابن رشد پرداخته است. کتاب در چاپ اولش در سال 1407ق/1987م، توسط عالم‌ الكتب بیروت، چاپ شده است. این اثر هشت جلدی توسط افراد مختلفی تحقیق شده است.

ساختار

کتاب، 8 جلد دارد. تحقیق و ضبط تخریجات این کتاب توسط نخبگان اهل خبره در حدیث به‌ترتیب زیر انجام شده است:

جلدهای اول و دوم: یوسف عبدالرحمن مرعشلی و عدنان علی شلاق، جلدهای سوم و چهارم: عدنان علی شلاق، جلد پنجم: علی نایف بقاعی، جلد ششم: علی حسن طویل، جلد هفتم: محمد سلیم ابراهیم سماره و جلد هشتم: عدنان علی شلاق^[۱].

گزارش محتوا

شیخ ابوالفیض غماری، در این کتاب، مسلک تخریج موسع حدیث به جمیع طرق و روایاتش و آنچه در این باب وارد می‌شود را برگزیده است. او به کارهای پیشینیان در این حوزه نیز پرداخته و با برخی موافقت کرده و با برخی دیگر به معارضه برخاسته است. او مناقشات و ردیه‌هایی دارد که دال بر قدرت او در علم حدیث است؛ این مناقشات شبیه مناقشات دو حافظ بزرگ از حفاظ اهل سنت، یعنی زیلعی و ابن حجر عسقلانی است. وجود چنین شخصیتی در قرن پانزدهم هجری/بیستم میلادی، نادر و غنیمت است.

شیوه وی در تخریج احادیث چنین است که حدیث را به کتب سته بازمی‌گرداند (اگر آن را در آنها بیابد) و به همین اکتفا نمی‌کند، بلکه آن را به هر آنچه که علم دارد آن را روایت نموده برمی‌گرداند و این در حالی است که دیگر طرق و اسانید و روایات و الفاظ مختلف درباره یک حدیث را می‌آورد، تا جایی که کتابش تبدیل به دایرةالمعارف بزرگی در علم حدیث شده که شتات و پراکندگی‌های تخریج حدیث واحد را از تصانیف متعدد، در خود جمع کرده است.

البته متأسفانه وی در کتابش، فقط ملتزم به تخریج احادیث مرفوعه شده و متعرض آثار موقوفه بر صحابه نشده است و این نقص بزرگی در این کتاب بشمار می‌رود؛ اگر وی قیام به این کار کرده بود، از بسیاری از دشواری‌های بحث و جستجوی روایات، کفایت می‌کرد.

خود احمد غماری حسنی در مقدمه کتابش متذکر این امر شده، می‌نویسد: این آن مقدار از تخریج احادیث «بداية المجتهد ونهاية المقتصد» قاضی ابوالولید محمد بن احمد بن رشد قرطبی، است که در پاسخ به درخواست‌کنندگان آن، نوشتم و سخن را در آن به‌قدری که می‌شد برحسب رغبت آنها، کوتاه کردم؛ من در این اثر بر احادیث مرفوعه بسنده کردم و متعرض تخریج آثار موقوفه نشدم؛ زیرا حجتی در احادیث موقوف نمی‌بینم. درهرحال این کتاب را «الهداية في تخريج الأحاديث البداية» نام نهادم و از خداوند می‌خواهم که اثر مفیدی باشد.

واقع امر این است که تخریج آثار، عملی است دشوار که امام مالک آن را آغاز کرد و عبدالرزاق در «المصنف» و ابن ابی‌شیبه در «مصنفش» و سیوطی در مؤلفات جامعش، از وی تبعیت کردند^[۲].

روایت‌های کتاب، بر طبق باب‌های فقهی عرضه شده است.

وضعیت کتاب

شیوه ارائه مطالب کتاب این‌گونه است که کتاب بدایه و هدایه باهم ارائه شده است؛ به این صورت که متن «البداية» در بالای صفحه ذکر شده و تخریج احادیث مربوط به روایات آن در همان صفحه در زیر متن اصلی. تمایز میان متن اصلی و متن هدایه، با خطی است که میان این دو متن کشیده شده است، به‌علاوه اینکه متن کتاب بدایه ابن رشد با فونت بزرگ‌تر و متن هدایه غماری در شرح آن، با فونت کوچک‌تر ارائه شده است. هر دو کتاب با تحقیقات و حواشی‌ای چاپ شده که متن حواشی با فونت کوچک‌تری از متن هدایه ذکر شده است؛ به این ترتیب، ترتیب فونت از بزرگ به کوچک در کتاب نشانه موارد زیر خواهد بود: متن بدایه ابن رشد، متن هدایه غماری در تخریج احادیث کتاب بدایه، حواشی کتاب^[۳].

محقق، در ترتیب متن دو کتاب به تقسیم آن به فقرات هم معنی، ملتزم شده و علامت‌های ویرایشی امروزین مانند نقطه و فاصله و پرانتز و گیومه را در آن به‌کار برده است و احادیث کتاب «بدایه» را با وضع آن بر یک سطر منفرد متمایز کرده و در شمارش روایات کتاب، به شماره‌گذاری آنها برحسب ترتیبی که در «بداية المجتهد» آمده‌اند، بسنده کرده و تخریج این روایات را در همان صفحه که متن روایت را آورده، ذکر نموده است.

در ضبط آیات شریفه، آنها را با پرانتز گل‌دار (مخصوص آیات قرآن) متمایز کرده و شماره آنها و سور مربوطه را بیان کرده است. در ضبط احادیث نبوی هم از علامت قوسین استفاده کرده و مصادر آنها را به این صورت ذکر کرده: اسم مؤلف، اسم منبع، چاپ معتمد در تحقیق، جلد و صفحه به‌صورت 3/165. این در مواردی است که مصادر به‌وفور نزد ما موجود بوده است و در غیر این موارد، به کتاب‌های حفاظ مشهور حواله داده شده که این احادیث را در کتاب‌هایشان به صاحبان آنها منسوب نموده‌اند؛ مثل کتاب‌های نووی، ابن حجر، زیلعی، عراقی، هیثمی، ذهبی، مزّی، سخاوی، ابن دقیق‌العید، سیوطی، شوکانی، ابن کثیر و... که به‌صورت مطبوع به‌وفور موجودند.

در ضبط اسامی، در مواردی که مشکل بوده‌اند به کتاب‌های تخصصی رجال و انساب و کنی و القاب مراجعه شده و در بیان کسانی که تعریف مقام و حال آنان در تبیین احوال احادیث و بیان درجه صحت آن کمکی می‌کرده است، تعریف شخصیت‌ها نیز ارائه شده است.

در برخی موارد مشکل، نیز تعلیقاتی از محقق در توضیح متن ارائه شده که مورد مشتبهی را حل کرده یا خطایی را تصحیح کرده است.

فهرست کلی همه احادیث کتاب در آخر جلد 8، آورده شده است^[۴]. فهرست مطالب هر جلد در پایان آن ذکر شده است. صفحات 68 تا 75 جلد اول کتاب، حاوی رونوشت نسخه خطی کتاب «الهدایه» است.