المعجم التطبيقي للقواعد الأصولية في فقه الإمامية
المعجم التطبيقى للقواعد الاصولیة في فقه الامامية، اثر محمدحسن ربانی بیرجندی و محمدتقی باقرزاده مشکیباف، و اشراف علی علمی اردبیلی، و تحقیق گروه مطالعات و پژوهش‌هاى اصولى دفتر تبليغات اسلامى مشهد است. اين مجموعه، به زبان عربى و حاصل تلاش جمعى از فضلا و فرهيختگان حوزه علميه مشهد است كه پس از سال‌ها تلاش طاقت‌فرسا و تهيه و بررسى ده‌ها هزار فيش از 57 كتاب فقهى به دست آمده است. اهميت اين معجم و فوايد كاربردى آن و جايگاه آن در جست‌وجوها و مطالعات و پژوهش‌هاى فقهى و اصولى بر عالمان و پژوهشگران پوشيده نيست.
| المعجم التطبیقی للقواعد الأصولیة في فقه الإمامیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ربانی، محمدحسن (نویسنده) |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1389 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اصول فقه شیعه - فهرست مطالب
فقه - قواعد - فهرست مطالب فقه جعفری |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | BP 169/5 /ر2م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
در اين معجم، كاربرد قواعد اصول فقه در مسائل فقهى در محدوده زمانى متأخّرين؛ يعنى از زمان علامه حلّى تا صاحب جواهر با روش نمايه‌زنى و به‌صورت جدولى تنظيم شده است.
گزارش محتوا
در پيش‌گفتار، مراحل انجام كار و معيار گزينش كتاب‌هاى فقهى بيان شده، سپس در مقدمه كتاب، ده مسئله مورد بررسى قرار مى‌گيرد، آن‌گاه مباحث اصلى كتاب، آغاز مى‌گردد.
در اين‌جا لازم است نخست، فهرست كتاب‌هایى كه معجم بر اساس آنها تهيه شده، ذكر شود، سپس به پاره‌اى از قواعد اصولى كه در آنها به كار رفته، اشاره گردد:
- «شرائع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام»، محقق حلّى؛
- «المعتبر في شرح المختصر»، محقق حلّى؛
- «كشف الرموز في شرح المختصر النافع»، حسن بن ابن طالب الآبى؛
- «ارشاد الاذهان الى احكام الايمان»، علامه حلّى؛
- «تحرير الاحكام الشرعية على مذهب الاماميّة»، علامه حلى؛
- «تذكرة الفقهاء»، علامه حلّى؛
- «مختلف الشيعة في احكام الشريعة»، علامه حلّى؛
- «منتهى المطلب»، علامه حلّى؛
- «نهایة الاحكام»، علامه حلّى؛
- «كنز الفوائد في حل مشكلات القواعد»، سيد عميد‌الدين اعرج؛
- «ايضاح الفوائد»، فخر المحققين؛
- «الدّروس الشرعية»، شهيد اوّل؛
- «ذكرى الشيعة»، شهيد اول؛
- «غاية المراد»، شهيد اول؛
- «القواعد و الفوائد»، شهيد اول؛
- «التنقيح»، فاضل مقداد؛
- «كنزالعرفان»، فاضل مقداد.
اينك، به بررسى انديشه‌هاى اصولى اين اعلام پرداخته و كاربرد آنها را در فقه مشخص مى‌نماييم. محقق حلّى كه در ميان دانشمندان شيعه به محقق على الاطلاق متّصف است، يگانه دهر بود و رياست عامّه شيعه به او منتقل شد. از ديدگاه محقق، نهى دلالت بر فساد منهىٌ‌عنه در عبادات مى‌كند، اما دلالت بر فساد منهىّ‌عنه در معاملات ندارد(كتاب معتبر، باب صلات).
يكى از شخصيت‌هاى ممتاز شيعه، علامه حلى است. وسعت كار او همراه با دقت‌ها و ابداعات او، سبب تكامل و ترقى اصول فقه شيعه شده است، البته تسلط علامه بر فقه و اصول اهل سنت موجب شده كه او در كتاب‌هاى خويش، نظريّات آنان را هر چه بيشتر مطرح كند و مورد تحليل و بررسى قرار دهد. از نظر علامه، امر، نه دلالت بر مرّه دارد و نه دلالت بر تكرار، بلكه حقيقت در قدر مشترك؛ يعنى ماهيّت است(كتاب تذكره، باب حجّ).
يكى از شخصيت‌هاى مهم اين كتاب، شهيد اول است. شهيد اول، در «قواعد»، فعل پيامبر را حجّت دانسته و به دنبال حجيّت فعل پيامبر، اين مسئله را مطرح مى‌كند كه در صورت تردّد فعلِ پيامبر ميان فعل عادّى و شرعى كدام يك مقدّم است و مسئله را اختلافى مى‌داند، ولى خودش همه موارد را بر شرعى حمل مى‌كند.
به نظر شهيد، در «قواعد»، آن دسته از افعال پيامبر كه امكان مشاركت امام در آنها وجود داشته باشد، آنها بر عهده امام خواهد بود، مانند اينكه امام، قرض فوت‌شدگان را اداء مى‌كرد.
از نظر شهيد اول، استصحاب، چهار نوع است: استصحاب نفى، استصحاب حكم عموم، استصحاب حكم شرعى و استصحاب حكم اجماع.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.