المدخل (ابن حاج)

‏المدخل
پدیدآوران	ابن الحاج عبدری، محمد بن محمد‏ (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	مدخل الشرع الشريف علی المذاهب
ناشر	مکتبة دار التراث
مکان نشر	مصر - قاهره
موضوع	فقه اهل سنت فقه مالکی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المدخل یا «مدخل الشرع الشريف علی المذاهب»، اثر محمد بن محمد بن محمد عبدری مالکی فاسی(متوفی 737ق)، مشهور به ابن حاج، کتابی است چهار جلدی به زبان عربی با موضوع فقه و آداب اسلامی. نویسنده این اثر را به درخواست استادش به‌قصد تبیین عمل درست اسلامی نوشته است.

ساختار

کتاب دارای چهار جلد است. جلد اول حاوی ترجمه‌ای از مؤلف، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب است. نویسنده از جلد دوم به بعد به ادامه محتوای مطالب می‌پردازد.

گزارش محتوا

ابن حجر گفته این کتابی سودمند است که کاشف از کارهای غلط و بدعت‌هایی است که مردم از ابایی از عمل به آن ندارند و نیز کاشف از اعمالی است که برخی از مردم از آن با سهل‌انگاری می‌گذرند و یا اینکه آن عمل را انکار می‌کنند. نویسنده در محرم سال 732ق از تألیف این کتاب فارغ گشته است.

خود نویسنده در مقدمه‌اش بر کتاب پس از حمد الهی و درود بر پیامبرش می‌نویسد: بسیاری اوقات از استاد عالم عامل محقق بزرگم ابا محمد عبدالله بن ابی جمرة می‌شنیدم که می‌گفت ای‌کاش کسی از فقها تمام هم و غمش را صرف این می‌کرد که مقاصد مردم در اعمالشان را به آنان بیاموزد و حلقه درسش نیز عیناً در این موضوع یا حداقل دراین‌ارتباط باشد، چراکه آنچه بر بسیاری از مردم اتفاق می‌افتد صرفاً تضییع نیاتشان است. ازآنجایی‌که استادم مشاهده کرد که من گاهی بعضی از فواید را برای برخی از دوستان دراین‌ارتباط ذکر می‌کنم، از من خواست تا مطالب دراین‌ارتباط را در نوشته‌ای گردآوری کنم تا هر شخص تکلیفش در نیت و عبادت و علمش را بشناسد؛ اما من از پذیرفتن این کار امتناع کردم. چراکه می‌ترسیدم موضوع این حدیث نبوی(ص) باشم که فرمود اشخاصی در قیامت می‌آیند که زبانشان را می‌جوند(یمضغون السنتهم) و آنان عالمانی هستند که به علمشان عمل نمی‌کنند.... فاسی، در ادامه روایات متعدد دیگری را درباره عالم بدون عمل ذکر می‌کند که یکی از آن‌ها این است «ان اشد الناس حسرة یوم القیامة رجلان رجل علم علما فیری غیره یدخل به الجنة لعمله له و هو یدخل النار لتضییعه العمل به و رجل جمع المال من غیر وجهه و ترکه لوارثه فعمل به الخیر فیری غیره یدخل به الجنة و هو یدخل النار»؛ یعنی دو کس در روز قیامت بیش از همه حسرت می‌خورند: کسی که چیزی را به دیگری آموخته که وی به سبب آن به بهشت داخل می‌شود ولی چون خودش به آن عمل نکرده باید داخل جهنم شود و کسی که مال‌اندوزی کرده برای وارث و وی با آن کار خیر کرده و اینک وارثانش به بهشت می‌روند و او داخل جهنم می‌گردد. وی می‌گوید: این احادیث که به یادم می‌افتاد از پذیرش امر استادم سر باز می‌زدم ولی از سوی دیگر روایاتی بودند که ترک تبلیغ علم را معصیت می‌شمردند و من دیدم ترک عمل، معصیتی است و ترک تبلیغ علم نیز معصیت روی معصیت خواهد بود به‌ویژه که این امر(نوشتن چیزی که می‌دانستم و در توانم بود) از من درخواست شده بود و تکلیفی بر من بود. ازاین‌رو سنجیدم و دیدم مرتکب یک معصیت شدن قطعاً سبک‌تر و بهتر است از ارتکاب دو معصیت. و خداوند از علما عهد گرفته که بیاموزند و از جاهلان که بپرسند. بعلاوه نوشتن این اثر فایده دیگری برای خود من هم دارد که تذکره‌ای برایم خواهد بود و با مطالعه آن به یاد مجالس درس استادم ابو جمره می‌افتم. ازاین‌رو از جهات مختلفی نوشتن این کتاب را بر خود تکلیف دیدم؛ اول اینکه تذکره‌ای است برای خودم؛ دوم اینکه از من درخواست شده بود و باید آن را اجابت می‌کردم؛ و سوم اینکه شاید برخی از کسانی که این را می‌خوانند و به آن عمل می‌کنند برایم دعا کنند و دعایشان در حقم مستجاب شود.

او درباره محتوای مطالب می‌نویسد: به جهت تبرک و تیمن، این کتاب را با آیه‌ای از قرآن کریم شروع کردم و بر آنچه قصد اثباتش را داشتم با آیات و احادیث استناد کردم. برخی احادیث را با نص کامل و نسبت آن به ناقلش(راویان) ذکر کردم و برخی را به دلیل مضامین عالیه و عدم دسترسی به متن اصلی آن، نقل مضمون نمودم. همچنین در برخی موارد، در شرح محتوای مطالب نیاز به برخی حکایات داشتم که تفسیر و بیان آن مطالب باشد. در برخی از جاها بر برخی آداب‌ورسوم تذکر داده‌ام که بعضی از مردمان برخلاف آن معتقد بودند و در این موارد نیازمند بحث با آنان در این زمینه بودیم تا وجه صواب و درست روشن گردد. نویسنده این کتاب را بر فصول مستقلی ترتیب داده است و هر فصلی مستقلاً معنی مقصود را می‌رساند تا فهم آن آسان‌تر و مطالعه آن برای کسی که دنبال خواندن مسئله معینی است، سهل‌تر باشد.

در بخشی از محتوای مطالب کتاب در جلد اول درباره خروج از خانه به سمت مسجد و کیفیت نیت این امر می‌خوانیم: شخص، باید برای خروج به سمت مسجد، نیت ادای واجب الهی را بکند و نیت دیگری از اموری دنیوی در ضمن آن نداشته باشد تا اجر قدم‌هایش به سمت مسجد خراب نشود... علاوه بر نیت انجام واجب الهی مسلمانان باید نیت زیارت خانه خدا، اظهار شعار اسلام، تحیت مسجد، ازاله نجاست از مسجد و اعتکاف در مسجد را نیز انجام دهند.

وضعیت کتاب

نویسنده این اثر در هفتم محرم سال 732 هجری قمری از تألیف این کتاب فراغت یافت و هشتادوچند سال زیست و یک سال بعد در قاهره از دنیا رفت؛ یعنی سال تألیف ا ین اثر یک سال قبل از وفاتش و در اواخر عمرش بوده است. محمد بن عبدالله عبدری فاسی، در مقدمه درباره نام کتاب می‌نویسد: آن را «المدخل الی تنمية الأعمال بتحسين النيات و التنبيه علی بعض البدع و العوائد التی انتحلت و بیان شناعتها و قبحها» نام نهاده است. فهرست مطالب در انتهای اثر ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.