المختصر في أٌصول الفقه علی مذهب الإمام أحمد بن حنبل

المختصر في أٌصول الفقه علی مذهب الإمام أحمد بن حنبل
پدیدآوران	بقا، محمد مظهر (محقق) ابن اللحام، علی بن محمد (نویسنده)
ناشر	المملکة العربية السعودية. جامعة الملک عبدالعزيز. کلية الشريعة و الدراسات الإسلامية
مکان نشر	عربستان - مکه مکرمه
سال نشر	1400ق. = 1980م.
چاپ	چاپ اول
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	الف2م3 / 156 BP ‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المختصر في أٌصول الفقه علی مذهب الإمام أحمد بن حنبل، اثر علاءالدین ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن عباس بن شیبان بعلی، معروف به ابن لحام، کتابی است در اصول فقه مذهب حنبلی که با تحقیق محمد مظهر بقا، به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب دربردارنده مباحث علم اصول، از مبحث الفاظ تا اجتهاد و تقلید، می‌باشد.

توثیق نسبت کتاب

از جمله مواردی که بر صحت انتساب اثر حاضر به ابن لحام دلالت دارند عبارتند از:

1. عبارت صاحب کتاب «كشف الظنون» که گفته است: «أصول ابن اللحام، هو القاضي علاءالدین الحنبلي المتوفی، وهو مختصر علی مذهب أحمد بن حنبل، أوله: (الحمدلله جاعل التقوی أصول‌الدين) وشرحه الشيخ تقي‌الدين أبوبكر بن زيد الخزاعي المتوفی سنة 883ق، وهو شرح ممزوج، أوله: (الحمد لله علی إفضاله)»، با عبارتی که کتاب با آن شروع شده و صاحب «كشف الظنون» به آن اشاره کرده است، منطبق می‌باشد.
2. ابن بدران در «المدخل» گفته است: «مختصر مفيد في الأصول لعلي بن عباس البعلي الحنبلي، المعروف بابن اللحام وجعله محذوف التعليل والدلائل وأشار فيه إلی الخلاف والوفاق في غالب المسائل وهو في نحو خمس وأربعين ورقة». آنچه صاحب «المدخل» به آن اشاره کرده است، با عبارت مقدمه نسخه خطی کتاب (إذ يشير إلی أنه محذوف التعليل) مطابقت دارد.
3. صاحب «السحب الوابلة» در حاشیه کتاب خود، چنین نوشته است: «قلت ومن مصنفاته: مختصر أصول الفقه وشرحه أبوبكر الجراعي».

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا شرح حال مختصری از نویسنده، ارائه گردیده و سپس، ضمن بیان برخی از ویژگی‌ها و خصوصیات کتاب، به بررسی توثیق نسبت آن به مؤلف پرداخته شده و در پایان، ضمن توصیف نسخ خطی کتاب، به اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، اشاره شده است.

ازآنجاکه این کتاب، یک کتاب اصولی است، همان مباحث معروف و مرسوم اصولی در آن مطرح شده و چون بر مشرب اهل سنت نگارش یافته، مباحثی همچون «قیاس» مفصلا در آن شرح داده شده است.

اثر حاضر، نسبت به سایر کتب اصولی حنابله و غیر حنابله، دارای ارزش علمی فراوانی بوده و از جمله ویژگی‌های آن، عبارت است از ایجاز و استقصای تمامی ابواب اصول و خلوص از تعلیلات عقلی و ادلی شرعی که فقط مورد استفاده متخصصین این علم می‌باشد.

امتیاز دیگر کتاب، ترتیب مطالب و مباحث آن می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که بر اساس نظمی آسان تألیف شده تا دسترسی به مطالب آن، نیاز به مشقت و سختی نداشته باشد.

با مطالعه کتاب، به‌راحتی می‌توان دریافت که مؤلف، صرفا به نقل آراء و اقوال سایرین، نپرداخته، بلکه خود در بیشتر موارد، صاحب نظر و رأی علمی می‌باشد. وی در بسیاری موارد، به ذکر آرای مذاهب مختلف پرداخته و در پایان، با ذکر عبارت مشهور «وفيه نظر»، مخالفت خود را با آن ابراز نموده است.

وضعیت کتاب

از جمله اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، عبارت است از:

1. عدم اکتفای محقق در تصحیح متن، به نسخه واحد و اشاره به موارد اختلاف نسخ، در پاورقی‌ها؛
2. زیاداتی که در یک نسخه وجود داشته، اگر نص کتاب به آن نیاز داشته، داخل پرانتز گذاشته شده و در پاورقی، بدان اشاره شده است، اما اگر متن کتاب بی‌‌نیاز از آن بوده، فقط در پاورقی به آن اشاره گردیده است؛
3. حذف موارد اختلافی زیادی که اساس آن، به جهل ناسخ بازمی‌گشته است؛
4. ثبت ادعیه‌ای مانند: «صلی‌الله‌عليه‌وسلم»، «رضي‌الله‌عنه» و «رحمةالله»، ولو اینکه فقط در یک نسخه ذکر شده باشد، بدون اشاره به آن در پاورقی؛
5. ذکر نکردن و نپرداختن به موارد غیر ضروری؛ به‌عنوان مثال:
   1. تفاوت بین نسخ در امور کوچک مانند «كذلك» و «وكذلك»، «قال» و «فقال» و...
   2. خطاهای نوشتاری واضحی که در برخی از نسخ، وجود دارد، مانند: «المسالك الرابع» به‌جای «المسلك الرابع».
   3. تذکیر ضمیری که به مؤنث بازمی‌گردد و یا برعکس؛
6. انتساب آیات مذکور در متن، به سوره مربوط به آن و تخریج احادیث؛
7. ارائه شرح حال مختصر برای اعلام مذکور در متن و تعریف کتب معروفی که به آنها اشاره شده است؛
8. تهیه فهارس فنی به‌منظور تسهیل در رجوع به مطالب کتاب.

فهارس کتاب، شامل فهرست‌های: آیات، احادیث، اعلام، موضوعات و منابع مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها که توسط محقق نوشته شده است، علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به شرح حال مختصر اعلام مذکور در متن و توضیح برخی از واژگان و عبارات متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.