مجموع كتب و رسائل الإمام القاسم بن إبراهيم الرسي

مجموع كتب و رسائل الإمام القاسم بن إبراهیم الرسي
پدیدآوران	رسی، قاسم بن ابراهیم (نویسنده) جدبان، عبدالکریم احمد (محقق)
ناشر	دار الحکمة الیمانیة
مکان نشر	صنعا - یمن
سال نشر	1422 ق یا 2001 م
چاپ	1
موضوع	زیدیه - عقاید کلام زیدیه
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏214‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏5‎‏م‎‏3‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مجموع كتب و رسائل للامام القاسم ابن ابراهيم الرسى مجموعه‌اى است از كتاب‌ها و رسائل و جوابيه‌هاى امام قاسم ابن ابراهيم، در موضوعات مختلف معارف اسلامى مطابق با عقايد زيديه.

نویسنده در برخى از رسائل، به نقد آراء و عقايد گروه‌هاى غير دينى همچون فيلسوفان، ملحدان و زنديقان؛ و در پاره‌ای ديگر به نقد ديدگاه مسيحيت در مورد حضرت عيسی‌ عليه‌السلام پرداخته است. او عقايد فرق مختلف اسلامى همچون مشبهۀ مجسّمه، قدريّه مجبّره، رافضه و غلات را نیز به نقد کشیده و گاه سخن از اصول اعتقادى زيديه از توحيد، عدل، نبوت، جهاد و غيره به میان آورده است.

ساختار

كتاب حاضر مشتمل بر مقدمه‌اى مفصل به قلم پژوهشگر و كتب و رسائل متعددى است كه در بخش معرفى كتاب از آنها نام برده شد.در اين مقدمه محقق به معرفى قاسم بن ابراهيم الرسي و آثار وى پرداخته و موقعيت علمى و دينى وى را يادآور شده است.در ادامه به بيان روش تحقيق خود پرداخته و نسخ خطى مورد استفاده در تهيه اين مجموعه را معرفى نموده است.

گزارش محتوا

محقق، در چینش مطالب و رساله‌های قاسم بن ابراهیم، با مناقشه در دیدگاهای غیردینی همچون فلاسفه، محلده و زنادقه آغاز کرده و سپس دیگاه برخی از ادیان آسمانی را در بوته نقد قرار داده است. ایشان بحث از فرق اسلامی همچون مجسمه، قدریه، مجبره، رافضه و غلات روافض را طی چند رساله مورد نقد و بررسی قرار داده و در ادامه رساله‌هایی را به عقاید زیدیه و ترتیب اصول خمسه زیدی، یعنی توحید، عدل، نبوت، امامت، جهاد اختصاص داده است. بحث از حکمت‌ها، آداب، زهد، موعظات و نیز مباحث فقهی همچون طهارت، نماز مطابق با احکام زیدیه و... در رساله‌های پایانی کتاب آمده است.

در اين‌جا به معرفى كوتاهى از تك‌تك كتب و رسائل موجود در اين مجموعه مى‌پردازيم:

الدليل الكبير

رساله‌ايست كه در پاسخ زنادقه و ملحدان كه از دليل بر وجود خدا سؤال مى‌كنند نگاشته شده است.در اين رساله وسائل و راه‌هاى شناخت خدا به تفصيل بيان گشته و دلالت آيات آفرينش بر وجود خداوند يادآورى شده است.

در اين رساله همچنين ايمان به قول و عمل و اعتقاد تفسير گشته و معرفت خداوند به عنوان اولين واجب معرفى گرديده است.

الدليل الصغير

رساله‌اى است در پاسخ به اين سؤال كه دليل و برهان بر عليه كسانى كه در ظاهر خود را نسبت به خداوند عارف وانمود مى‌كنند ولى در واقع نسبت‌به شناخت خداوند جاهل‌اند، چيست؟در اين رساله سؤال اينست كه دليل بر صدق ادعاى شناخت خدا از طرف افراد چيست و نشانۀ يقين موقنان چه مى‌باشد؟

مناظرة مع ملحد

حاصل مناظره‌اى است كه قاسم بن ابراهيم با يكى از ملحدان زمان خويش هنگامى كه در مصر به صورت مخفيانه زندگى مى‌كرده داشته است.

وى در اين مناظره به سؤالات ملحد پاسخ گفته و سرانجام فرد ملحد اسلام را اختيار مى‌كند.

الرد على الزنديق ابن المقنع

در اين رساله قاسم بن ابراهيم به ردّ نظريات مانى و عقايد مانويه پرداخته و پس از آن نظريات ابن المقنع را پيرو نظريات انحرافى مانى معرفى كرده و به ردّ آنها مى‌پردازد.

الرد على النصارى

در اين رساله نویسنده به ردّ عقيده مسيحيان دربارۀ عيسى كه وى را پسر خدا مى‌دانند مى‌پردازد و در اين‌باره برهانى عقلى مبتنى بر لزوم مشابهت فرع با اصل اقامه كرده و به آيات قرآنى به جنبۀ بشرى عيسی‌ عليه‌السلام احتجاج مى‌نمايد.از آن پس به بيان عقيده تثليت و اختلاف نصارى در اين موضوع مى‌پردازد.

كتاب المسترشد

در اين رساله نویسنده به ردّ عقايد مشبهه و مجسّمه دربارۀ مكان‌مند بودن خداوند پرداخته است.مشبهه در اثبات مدعاى خويش به نصوص قرآنى استناد مى‌كنند و نویسنده در مقابل نصوص ديگرى از قرآن ارائه مى‌كند و معتقد است «اليه يصعد الكلمة الطيب» معانى متعددى دارد كه وافى به مقصود مشبهه نمى‌باشد.

الرد على المجبرة

به ردّ عقايد قدريه مجبره اختصاص يافته و در آن به آيات قرآنى استشهاد مى‌شود.پس از آن نویسنده به ايراد سؤالاتى در قبال مجبره پرداخته و از آنها پاسخ مى‌طلبد.

«الرد على الرافضة» و «الرد على الروافض من اهل الغلو» عنوان دو رساله است كه در آنها نویسنده به ردّ مدعاى رافضى‌ها كه معتقدند هيچ زمانى از زمانها خالى از وصى پيامبر يا وصيّ وصى كه حجت خداوند بر بندگان است و داراى دانش ويژه و حالات خاصى است و اطاعت و پيروى از او واجب است، نمى‌باشد، پرداخته است.

در اين دو رساله نویسنده به نقد ديدگاه شيعه اثناعشرى در مورد موضوع امامت و وصايت پرداخته و عقيدۀ شيعه در مورد مهدویت و رجعت را نقد مى‌كند.

العدل و التوحيد

رساله‌ايست كه به موضوع توحيد و عدل اختصاص يافته و در آن اسباب و علل تشبيه خداوند به مخلوقات بيان شده و موضوع رؤيت خداوند مورد بررسى واقع گرديده است.در اين رساله به شبهات مشبهه پاسخ داده شده و از خطر مرجئه تحذير شده است.

«اصول العدل و التوحيد»،«جواب مسألة رجلين من اهل طبرستان» و «فصول فى التوحيد» عنوان كتب و رسائلى است كه به موضوع توحيد اختصاص يافته و در رساله «تفسير العرش و الكرسى» ويژگى‌هاى عرش و كرسى و معناى هريك بيان گشته است.

المديح القرآن الكبير

به بيان ويژگى‌هاى قرآن كريم و فضايل آن اختصاص يافته و ادعاى وجود تناقض و اختلاف در آن به شدّت ردّ شده است.در اين رساله با استناد به آيات قرآنى، قرآن به عنوان موعظه و نور، حكم نهايى و رحمت و شفاء معرفى گرديده و محافظت قرآن از ضايع و تباه گشتن يادآورى شده است.

المديح القرآن الصغير

به بيان توصيه نویسنده نسبت به قرآن كريم اختصاص يافته و سياست انحرافى حكّام جبّار به عنوان عامل تحريف قرآن از حقيقت خويش معرفى گرديده است.

الناسخ و المنسوخ

رساله‌ايست كه به موضوع ناسخ و منسوخ در قرآن كريم مى‌پردازد.

نویسنده شناخت ناسخ و منسوخ قرآن را باعث نجات فرد از هلاكت و جهالت دانسته، پس از آن به بيان معناى نسخ و اقسام آن مى‌پردازد.در اين رساله همچنين به موضوع محكم و متشابه در قرآن كريم پرداخته شده است.

تفسير القرآن

کتابى است كه در آن به تفسير سوره‌هاى حمد، ناس، فلق، اخلاص، مسد، نصر، كافرون، كوثر، ماعون، قريش، فيل همزه و برخى سور ديگر پرداخته شده است.

تثبيت الإمامة

در اين رساله نویسنده به سؤالى كه دربارۀ امامت و وجوب آن از وى شده پاسخ مى‌گويد.نویسنده در اين رساله در تثبيت انديشۀ امامت به آيات‌فراوانى از قرآن مجيد استناد مى‌كند كه خود نشان از فهم عميق وى نسبت به قرآن كريم دارد.

هدف وى از استناد به آيات قرآنى بر موضوع امامت تأكيد بر اين نكته است كه امامت امرى وحيانى و جزء سنن لا يتغير الهى است كه در امت‌هاى پيشين نيز سابقه داشته است.به اعتقاد نویسنده واژۀ امام بر هيچ‌يك از صحابه پيامبر(ص) جز على بن ابى‌طالب(ع)قابل اطلاق نيست و آيات قرآنى و احاديث نبوى دال بر امامت بلافصل على بن ابى‌طالب مى‌باشند.

دو رسالۀ «الامامة» و «امامة على بن ابى‌طالب» نيز به موضوع امامت بلافصل علی‌ عليه‌السلام اختصاص يافته و نویسنده معتقد است بر همگان فرمانبردارى از علی‌ عليه‌السلام و مقدم داشتن وى بر ساير خلفاء لازم و واجب است چراكه علی‌ عليه‌السلام داراى خصايص و ويژگى‌هايى است كه ديگران فاقد آنها هستند.

القتل و القتال

به موضوع وجوب نبرد عليه كفار و مشركين اختصاص يافته و در اين‌باره به آيات قرآنى فراوانى استناد شده است.همچنين گروه‌هاى سه‌گانه‌اى كه قتال با آنها بر نبى مكرم اسلام صلى‌اللّه‌عليه‌وآله فرض و واجب گرديده، معرفى شده است.

الهجرة للظالمين

رساله‌اى است كه به اصلى از اصول اعتقادى زيديه يعنى لزوم هجرت از ديارى كه ظالمان بر آن حكومت مى‌كنند، اختصاص يافته است.وى افراد را از دوستى با دشمنان خدا برحذر مى‌دارد و هجرت را شرط ايمان معرفى مى‌كند.

المكنون

مجموعۀ وصاياى قاسم بن ابراهيم به فرزندش مى‌باشد و در آن از موضوعاتى چون توحيد، صفات عالم ربانى، فضائل اعمال، ويژگى‌هاى شخص حكيم، مراقبت از نفس و برخى امور اخلاقى سخن به ميان آمده است.

سياسةالنفس

نيز رساله‌ايست كه در آن برخى امور اخلاقى بيان گرديده و از فريب دنيا برحذر داشته شده است.

رسالۀ العالم و الوافد به گفتگوى ميان فردى كه بر يكى از علماء آل رسول -كه احتمالا همان قاسم بن ابراهيم است-وارد شده اختصاص يافته است.

عظات بالغة

حاوى پند و اندرزهايى چند است.

الطهارة

رساله‌اى است كه به بحث طهارت كه از موضوعات شرعى است اختصاص يافته است.

مسائل القاسم

نيز مجموعه سؤالات شرعى و عقيدتى است كه محمد بن قاسم، فرزند امام قاسم بن ابراهيم از پدر خويش پرسيده و وى بدانها پاسخ گفته است.

صلاة اليوم و الليلة

به موضوع نماز و اوقات نمازهاى يوميه اختصاص يافته است.

نسخه‌شناسى

نسخه‌هاى خطى كه در تهيه اين مجموعه از آنها استفاده شده عبارتند از:

1. نسخۀ «مكتبة محمد محمد بن زيد» از احفاد محمد بن الحسن بن القاسم بن محمد كه به خط سليمان بن محمد بن عبداللّه المهلا در سال 1065 ه‍.ق كتابت شده است.
2. نسخۀ أفست از روى نسخه‌اى كه در 1064 ه‍.ق نگارش يافته و در «صعد» موجود است.
3. نسخۀ أفست از روى نسخه‌اى قديمى كه تاريخ كتابت آن نامشخص است اما از روى خطوط آن مى‌توان حدس زد كه مربوط به قرن 6 يا 7 ه‍.ق باشد.اين نسخه در «مكتبةالجامع الكبير»صنعاء نگهدارى مى‌شود.
4. نسخه‌اى مربوط به قرن دهم هجرى كه در كتابخانۀ علامه محمد بن قاسم شرفى موجود است.
5. نسخۀ أفست ديگرى كه داراى افتادگى‌هاى فراوان است.

نسخۀ حاضر در برنامه توسط آقاى عبدالكريم أحمد جدبان مورد تحقيق و بررسى واقع شده و در دو مجلد جلد اول 697 صفحه و جلد دوم 675 صفحه در قطع وزيرى با جلد گالينگور براى بار نخست در سال 1422 ه‍- 2001‌م توسط «دار الحكمة اليمانية للتجارة و التوكيلات العامة»صنعاء، منتشر شده است. 

منابع مقاله

1. مقدمه محقق
2. متن كتاب
3. دائرةالمعارف تشيع، جلد چهارم و هشتم