التصوف الإسلامي في الأدب و الأخلاق
| التصوف الإسلامي في الأدب و الأخلاق | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زکی مبارک، محمد (نویسنده) |
| ناشر | المکتبة العصرية |
| مکان نشر | لبنان - صيدا |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اخلاق عرفانی
تصوف - آداب و اعمال تصوف - تاريخ عرفان در ادبيات عرفان در شعر |
| تعداد جلد | 2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
التصوف الإسلامي في الأدب و الأخلاق، اثر محمد زکی عبدالسلام مبارک، بررسی و نقد تصوف در کلام شعرا و اخلاق اسلامی می‌باشد که به زبان عربی نوشته شده است.
انگیزه نویسنده از تألیف کتاب، نشان دادن ویژگی‌های ادبی و اخلاقی فرقه صوفیه می‌باشد[۱].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محمد احمد جاد مولی و نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، در ذیل عناوین متعدد و یک خاتمه، ارائه شده است.
نویسنده در ابتدا به بررسی معنای تصوف و ریشه‌یابی آن پرداخته، پس از بیان کلام شعرا در زهد، منظومه‌های مربوط به تصوف را مورد بحث قرار داده است. در جلدم، چگونگی نشأت یافتن تصوف در اخلاق و نیز مسائل مربوطه، همچون ادعیه و اوراد، آداب دعا، دنیا در اذهان صوفیه و... بررسی شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محمد احمد جاد مولی به مزایای کتاب اشاره شده است. از جمله این مزایا، آن است که نویسنده کتابش را نه در دعوت به تصوف نگاشته است و نه در هجمه و رد آن، بلکه اثر او، نقد و بررسی تصوف و اشاره به محاسن و معایب و کشف نقاط قوت و ضعف آن، با روش و اسلوبی متین و درست می‌باشد[۲].
در مقدمه نویسنده، توضیحاتی درباره تصوف اسلامی و اجزای کتاب داده شده است.[۳].
در ابتدا، مطالبی پیرامون انگیزه نویسنده از نگارش کتاب و اشتقاق کلمه تصوف عنوان گردیده است.[۴].
در جزء اول، تصوف در ادب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در ابتدای این جزء، به توضیح الفاظ رایج در صوفیه، به نقل از رساله ابن عربی پرداخته است. برخی از این الفاظ عبارتند از: مرید، مراد، سالک، سفر، مسافر، طریق، وقت، ادب، مقام، حال، انزعاج، قطب، اوتاد، ابدال، نقباء، نجباء، امامان (دو امام)، مکان، قبظ، بسط، هیبت، انس، تواجد، وجد، وجود، جلال، جمع، جمع الجمع، بقاء، فناء، غیبت، حضور، صحو، سکر، ذوق، شرب، حمو، اثبات، قرب، بعد، حقیقت، خاطر، علم الیقین، عین الیقین، حق الیقین، وارد، شاهد، روح، سر، وقفه، فتره، تجرید، تفرید، ریاضت، مجاهده، فصل، ذهاب، زاجر و..[۵].
از جمله مطالبی که در این جزء با آن آشنا خواهیم شد، عبارتند از: فرق بین دیدگاه ادبی و اخلاقی؛ تمایل شدید صوفیه به فرهنگ ادبی؛ نمونه‌هایی از اصطلاحات صوفیه؛ الفاظ صوفیه در تعبیر از برخی از معانی اجتماعی و روزمره؛ اساس بیان در نزد صوفیه؛ کیفیت فهم ادب صوفیه و...
کلام شعرا در زهد؛ جایگاه ابن عربی در ادب و تصوف؛ منظومه‌های صوفیه؛ منظومه‌های ابن عربی؛ منظومه‌های یافعی؛ اشعار نابلسی؛ مدایح نبوی؛ اشواق ابن فارض و... از دیگر مطالب این قسمت از کتاب می‌باشد[۶].
در جزء دوم، اخلاق در نزد صوفیه، بحث گردیده است. نویسنده ابتدا به بحث از ادعیه و اوراد صوفیه پرداخته و در ادامه، با بیان آداب دعا و ذکر برخی از ادعیه (همچون: دعای استسقاء، ادعیه امام زین‌العابدین(ع) و ادعیه توحیدی) و استغاثات و احزاب، وصایا و نصایح (از جمله وصایای ذوالنون مصری) و شجاعت ادبی، دنیا در نظر و دیدگاه صوفیه را به تصویر کشیده است.[۷].
در ادامه، مقامات و احوال صوفیه بیان گردیده و پس از توضیح تجرید و اسباب آن، آداب صوفیه از جمله آداب طعام، روزه، ازدواج و آداب برادری، تبیین گردیده است.[۸].
در پایان کتاب، از موسیقی و غناء، آداب صوفیه نزد شعرانی و مهلکات و منجیات، سخن رفته است.[۹].
نویسنده در خاتمه، توضیحاتی پیرامون روش تدوین مطالب، ارائه نموده است.[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر دو جلد، در پایان جلد دوم آمده است. پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است. در موارد اندکی نیز توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات، در آن آمده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.