التربية الوقائية في الاسلام و مدى استفادة المدرسة الثانوية منها
| التربية الوقائية في الاسلام و مدى استفادة المدرسة الثانوية منها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حدری، خلیل بن عبدالله بن عبدالرحمن (نویسنده) |
| ناشر | جامعة ام‌القری |
| مکان نشر | جده- مکه مکرمه |
| سال نشر | 1418ق |
| چاپ | اول |
| موضوع | اسلام و آموزش و پرورش,تربیت اخلاقی-- جنبه ها‌ی مذهبی-- اسلام,اخلاق اسلامی |
| کد کنگره | BP۲۳۰/۱۸/ح۴ت۴ ۱۳۷۷ |
التربية الوقائية في الاسلام ومدى استفادة المدرسة الثانوية منها [۱] تألیف خلیل بن عبدالله بن عبدالرحمن حدری، کتاب یادشده پایان‌نامه کارشناسى ارشد مؤلف در دانشکده علوم تربیتى دانشگاه ام‌القراى مکه مکرمه است که بنابر تشخیص و توصیه هیئت داوران به عنوان هجدهمین اثر از مجموعه‌اى با فروست: سلسله الرسائل العلمیه الموصى بطبعها، به زیور طبع آراسته گشته است.
از مطالعه وضع بسیارى از افراد و خانواده‌ها و گروه‌ها و بررسى شرایط برخى از نهادهاى آموزشى در جهان اسلام برمى‌آید که در فراوانى از جنبه‌هاى زندگى مسلمانان تا چه مایه خلل و کاستى وجود دارد و بى‌گمان علت اصلى این گسست‌ها، کوتاهى در پیشگیرى از زیر پا نهادن حدود الهى و بى‌پروایى در گنه کردن (ص 24)؛ و به دیگر سخن نپرداختن یا کم پرداختن به تربیت پیشگیرانه است که نگارنده در این کتاب در پى واکاوى آن از نگاه اسلام برآمده است.
نویسنده پس از اهدا و تشکر، مطالب کتاب را در شش فصل تحریر کرده است و با خاتمه و نتیجه‌گیرى و چند توصیه و پیشنهاد سخن را به فرجام برده است.
در فصل یکم به امورى چون موضوع پژوهش، اهمیت آن، هدف‌هاى آن، پرسش‌ها و حدود آن، روش و پیشینه بحث پرداخته شده است.
عنوان فصل دوم، چارچوب داورى و ارجاع [ frame of reference] براى تربیت پیشگیرانه است و در آن از مفهوم این‌گونه تربیت، جایگاه تربیت پیشگیرانه در تربیت اسلامى، تربیت‌پیشگیرانه در میان دیگران، تفاوت تربیت پیشگیرانه مسلمانان با دیگران سخن رفته و مثلاً در شرح مورد اخیر آمده است که تربیت پیشگیرانه در اسلام برگرفته از آبشخور وحیانى و سنت نبوى و رهنمودهاى سلف صالح است که این‌گونه تربیت را در زندگى خود اعمال کردند و جامعه‌اى پاک پدید آوردند که جهان تا آن زمان نمونه‌اش را ندیده بود (ص 106).
گفتنى است مراد مؤلف از چارچوب داورى و ارجاع [الاطار المرجعى]، چارچوب نظرى براى شناخت مفهوم تربیت پیشگیرانه است (ص 695).
آبشخورهاى تربیت پیشگیرانه در اسلام در فصل سوم مطرح شده است. این منابع عبارت‌اند از: قرآن کریم، سنت مطهر نبوى، رهنمودهاى سلف صالح. نگارنده قرآن و سنت را اصل و اساس همه اسلام از جمله تربیت پیشگیرانه مى‌داند و معتقد است سلف صالح یعنى صحابه، بنابر گفته رسول خدا(ص) حجت خدا بر مردم پس از آن حضرت و ترجمان قرآن و سنت به شمارند. از این‌رو از منابع به حساب مى‌آیند (ص 178، 193).
در شرح این سه منبع پس از تعریف هر منبع به نمونه‌هایى از تربیت پیشگیرانه در آن اشاره شده است. مثلاً در تربیت پیشگیرانه در قرآن از این نوع تربیت در فرد و خانواده و مدرسه و جامعه نمونه‌هایى آورده شده است.
عنوان فصل چهارم، برخى از روش‌هاى تربیت پیشگیرانه است. این روش‌ها از کتاب و سنت و رهنمودهاى صحابه برگرفته شده‌اند. این منابع روش‌هاى بسیارى در خود دارند که در تربیت پیشگیرانه مؤثر مى‌افتند که در این فصل به شش مورد از آن‌ها پرداخته شده است: سرمشق (قدوه)، ضرب‌المثل، داستان، تشویق و تهدید، رویدادها، بذله‌گویى.
براى بازشکافت این روش‌ها، هر روش تعریف شده است، به انواع آن اشاره شده است، آثار تربیتى آن آورده شده است. فصل پنجم، برخى از محیطهاى اعمال تربیت پیشگیرانه عنوان گرفته است. تربیت پیشگیرانه که بخش اعظم تربیت اسلامى را تشکیل مى‌دهد در چهار حوزه قابل اعمال است: فرد، خانواده، مدرسه، جامعه (ص 329).
نگارنده در این فصل تنها به تربیت پیشگیرانه در خانواده و جامعه پرداخته است. وى از مدرسه در فصل ششم یاد کرده است و از فرد هم در لابه‌لاى بحث از خانواده و مدرسه و جامعه سخن گفته است (ص 331).
در شرح و بازشکافت تربیت پیشگیرانه در خانواده به گزینش درست همسر بر اساس معیارهاى دینى، برخورد شایسته با زن با ذکر مصادیق و تربیت فرزند پرداخته شده است. نگارنده در واکاوى این سه مطلب به جزئیات فراوانى اشاره کرده است.
محیط دوم، جامعه است و براى باز کردن موضوع به سه جنبه از ابعاد پیشگیرانه در اسلام نظر گشته است: دعوت به خداوند، امر به معروف و نهى از منکر، اجراى حدود الهى. تربیت پیشگیرانه، در هریک از این محیطها بر اساس کتاب و سنت بررسى شده است.
طرحى پیشنهادى براى بهره‌گیرى از تربیت پیشگیرانه در دبیرستان‌ها، عنوان فصل فرجامین‌کتاب است. از آنجا که نیمى از وقت روزانه دانش‌آموزان در دبیرستان سپرى مى‌گردد، لازم است چنان عمل شود که از این وقت به بهترین شکل براى تربیت شاگردان بهره برده شود (ص 537).
نگارنده براى مشارکت در بهره‌ورى بهینه از وقت شاگردان طرحى پیشنهاد کرده است. وى توضیح دیدگاه خود را با بیان مفهوم دبیرستان و برخى از ویژگى‌هاى آن و شمارى از ویژگى‌هاى رشد دانش‌آموز در این مرحله آغاز کرده است؛ سپس به این نکته پرداخته است که دبیرستان چگونه مى‌تواند از تربیت پیشگیرانه استفاده کند.
این استفاده در دو حوزه صورت‌پذیر است: عقیده که پى‌نهاد دیگر اعمال و افکار و امیال فرد است؛ اخلاق اسلامى که یکى از عناصر مهم شخصیت اسلامى فرد است.
نگارنده در فراز فرجامین این فصل به نمونه‌هایى از تربیت شاگردان بر اساس اصل پیشگیرى پرداخته است. وى این نمونه‌ها را در نمونه‌هایى از تفسیر قرآن کریم، حدیث نبوى، درس زیست‌شناسى خلاصه کرده است.
درخور یاد است که از مزایاى این کتاب نسبت به دیگر آثار عربى، افزودن نمایه آیات و روایات، و از کاستى‌هاى آن، که دامنگیر اکثر بل همه آثار عربى است تا آن‌مایه که این قلم‌زن دیده است، نبود نمایه اشخاص و مکان‌ها و... است. نیز برخى از واژگان متن غلط از آب درآمده است مانند اتباغ (ص 24) که اتباع باید باشد؛ اهارا (ص 198) که درست آن اهدار است؛ الرآن (ص 736) که درستش القرآن است. دیگر آن‌که کار مؤلف با آن‌که بیشتر گردآورى است، خواندنى افتاده است.
- مطالعه منابع ذیل نیز مفید است:
فتح یکن، التربیه الوقائیه فى الاسلام (چاپ چهارم: بیروت، مؤسسه الرساله، 1413 ق/ 1992 م)؛ ضیاءالدین احمد، التربیه الوقائیه فى الاسلام (عمان، دارالفرقان، 2005 م)؛ اکرم جمیل قنبس، التربیه الوقائیه والسلوک التعلیمى (بیروت، دارعالم الکتب، 1427 ق/ 2006 م).[۲]
پانویس
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.