الأقسام في القرآن الكريم؛ دراسة مبسطة حول الأقسام الواردة في القرآن الكريم
| الأقسام في القرآن الكريم؛ دراسة مبسطة حول الأقسام الواردة في القرآن الكريم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سبحانی تبریزی، جعفر (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | دراسه مبسطه حول الاقسام الوارده في القرآن الکريم |
| ناشر | مؤسسة الإمام الصادق عليه‌السلام |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1378ش , 1420ق , |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6243-69-x |
| موضوع | سوگند در قرآن |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 87 /س2الف7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الأقسام في القرآن الكريم؛ دراسة مبسطة حول الأقسام الواردة في القرآن الكريم تألیف جعفر سبحانی از جمله آثار موضوعی قرآن کریم است. در این اثر موضوع «سوگند» و اقسام وارده در قرآن به‌تفصیل و با استفاده از منابع تفسیری مورد مطالعه قرار گرفته است.
ساختار
کتاب مشتمل بر یک مقدمه، سه مبحث مقدماتی و دو بخش است. در بخش اول سوگندهای مفرد در هشت فصل و در قسمت دوم نیز سوگندهای متعدد در بیست فصل مطرح شده‌اند.
گزارش محتوا
کتاب با ذکر آیاتی از سوره واقعه آغاز شده است: فَلاَ أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ* وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ ﴿الواقعة: 76-75﴾؛ نه [چنین است كه میپندارید]، سوگند به جایگاههاى [ویژه و فواصل معین] ستارگان. اگر بدانید، آن سوگندى سخت بزرگ است.[۱]. ذکر این آیات در ابتدای کتاب علاوه بر اشاره به موضوع، اهمیت آن را از دیدگاه قرآن گوشزد می‌کند و ناخودآگاه خواننده را تشویق به پیگیری مباحث کتاب می‌کند.
قرآن کریم دارای ابعاد مختلفی است که در مقدمه کتاب به روایاتی از رسول اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) در این رابطه اشاره شده است. ظاهر قرآن دلکش و شگرف و باطن آن عمیق است. از جمله این کرانه‌های دوردست و معانی بلند و متعالی سوگندهای قرآن است. قرآن کریم به امور مختلفی سوگند یاد کرده که چه‌بسا بالغ بر چهل سوگند یا بیشتر است. ویژگی و امتیاز سوگندهای قرآن نسبت به سوگندهای رایج در عصر جاهلی این است که قرآن به ذوات مقدسه و ظواهر هستی که اسرار عمیقی دارند سوگند یاد می‌کند. درحالی‌که در عصر جاهلی به مغانی (آوازها) و مُدام (خمر) و زیبایی زنان و امور مادی پست سوگند یاد می‌شد[۲].
نویسنده در ادامه مباحث، پیشینه بحث و آثار پیشینیان در این زمینه را مطرح کرده و می‌نویسد: سیوطی نقل می‌کند که اولین کسی که تألیفی جداگانه در موضوع قسم‌های قرآن داشته ابن قیم جوزی (متوفی 751ق) بوده است. پس‌ازآن خود سیوطی قسم‌های قرآن را گردآوری نمود و آن را نوعی از انواع علوم قرآن قرار داد. او در این رابطه بحث مختصری را مطرح کرد که از پنج صفحه تجاوز نمی‌کند.
نویسنده، کاشف چلپی در کشف الظنون و نیز صاحب مفتاح الکرامة را از جمله کسانی می‌داند که بحث قسم‌ها را در فروع علم تفسیر مطرح کرده است. با وجود اهمیت این موضوع در میان شیعیان کسی کتاب جداگانه‌ای در این موضوع ننوشته است به‌جز کتابی که شیخ ابوالقاسم رزاقی تحت عنوان «سوگندهای قرآن» نوشته است.
او می‌گوید: ابن قیم جوزی اگرچه -بنا بر اطلاع ما- اولین کسی که در این رابطه کتابی نوشته شده است اما به لحاظ روشی ضعیف است چراکه در کتاب او قسم‌های قرآن بر مبنای حروف الفبا یا سوره‌های قرآن ذکر نشده است؛ بلکه قسم‌های هر سوره در فصل جداگانه‌ای ذکر شده است؛ اما آنچه رزاقی نوشته از این نقیصه خالی است چراکه او کتابش را به شیوه تفسیر موضوعی تألیف کرده است. او برای هر قسم فصل خاصی قرار داده و همه آیاتی که درباره آن قسم وارد شده را ذکر کرده است؛ مثلاً همه آیاتی که خداوند به خودش قسم خورده را در فصل خاصی ذکر کرده است.[۳].
تفسیر و ارکان قسم (سوگند) و جواز قسم خوردن به غیر خدا به‌عنوان مباحث مقدماتی کتاب مطرح شده‌اند. همچنین شیوه نویسنده در تفسیر قسم‌های قرآن نیز در این بخش مطرح شده است. نویسنده سه شیوه را در این رابطه مطرح کرده است: در روش اول قسم‌ها مانند کتاب لغت بر طبق حروف الفبا مطرح می‌شوند. بر طبق روش دوم قسم‌ها به‌حسب افضلیت مقسم‌به ذکر می‌شوند؛ یعنی به ترتیب قسم به خداوند یا رب بر قسم به عمر نبی(ص) و زندگی او و قسم به عمر نبی بر قسم به ملائکه مقدمه شده و... در شیوه سوم قسم‌ها بر حسب نام سور مرتب شده است.[۴].
نویسنده قسم‌های قرآن را به دو بخش تقسیم کرده است: اول قسمی که بر آن «قسم مفرد» اطلاق می‌شود و مراد از آن مواردی است که خداوند به شیء مفردی قسم می‌خورد و قسم دیگری را به آن ضمیمه نمی‌کند. خواه در سوره دیگری تکرار شده باشد یا نشده باشد؛ مثلاً یک‌بار به عمر پیامبر(ص) و حیات او قسم می‌خورد و قسم دیگری را به همراه آن نمی‌آورد. برخلاف لفظ رب که اگرچه به‌صورت مفرد به آن قسم می‌خورد اما در برخی دیگر از سوره‌ها آن را تکرار می‌کند.
دوم قسمی که بر آن «قسم متعدد» اطلاق می‌شود و مراد از آن مواردی است که خداوند به امور مختلفی قسم می‌خورد که آن‌ها را در یک یا دو آیه جمع کرده و برای همه یک جواب قرار داده مانند قسم به خورشید و ماه تا آنجا که به نفس انسانی می‌رسد[۵].
اولین فصل کتاب با قسم به لفظ جلاله الله آغاز شده است. خداوند متعال دو بار به لفظ جلاله در ضمن دو آیه (56 و 63) از سوره نحل قسم یاد کرده است. این بزرگترین سوگندی است که در قرآن کریم ذکر شده است. نویسنده ابتدا نص دو آیه را ذکر کرده و سپس تفسیر آن دو را با استفاده از مجمع‌البیان مورد بررسی قرار داده است.[۶].
قرآن کتابی آسمانی است که خداوند متعال آن را بر رسولش نازل کرده تا برای عالمیان نذیر باشد. قرآن به سبب این‌که هدایت برای مردم است به درجه‌ای از کرامت رسیده که خداوند به آن قسم یاد می‌کند؛ گاه با لفظ قرآن و گاه با لفظ کتاب. قسم به قرآن در سه آیه و قسم به کتاب در دو آیه ذکر شده است. همه این آیات با حروف مقطعه آغاز شده‌اند. نویسنده در چهارمین فصل با استفاده از منابع تفسیری شیعه و سنی به‌تفصیل به بحث حروف مقطعه پرداخته است.[۷].
بخش دوم کتاب یعنی قسم‌های متعدد، با اشاره به اسامی سوره‌های چهارگانه صافات، ذاریات، مرسلات و نازعات آغاز شده که در آن‌ها خداوند متعال به ملائکه قسم خورده است. مقسم‌به در این آیات لفظ ملک یا ملائکه نیست بلکه صفات بارز ملائکه و افعال آن‌هاست.[۸].
نکته قابل‌توجه در این بخش این است که قسم‌های قرآنی با توجه به سوره تنظیم شده و به ترتیب قسم‌های ذکر شده در سوره‌های صافات، ذاریات، طور، قلم، حاقه، مدثر و چهارده سوره دیگر در فصول جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.
وضعیت کتاب
در پاورقی‌های کتاب آدرس آیات و مستند مطالب با ذکر جلد و صفحه ذکر شده است.
فهرست مطالب نیز در انتهای کتاب آمده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.