الأضداد (قطرب)
| الأضداد(قطرب، محمد بن مستنیر) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قطرب، محمد بن مستنیر (نويسنده) حداد، حنا (محقق) |
| ناشر | دار العلوم |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1405ق - 1984م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ق6الف6 6190 PJ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برای دیگر کاربردها، الأضداد (ابهام‌زدایی) را ببینید.
الأضداد، از آثار نحوی، واژه‌شناس، قرآن‌پژوه و شاعر بصری معتزلی قرن دوم و سوم هجری قمری، ابوعلی محمد بن مستنیر مشهور به قُطرُب (متوفای 206 یا 226ق)، به معرفی هر واژه‌ای می‌پردازد که در زبان عربی دو معنای مخالف و متقابل دارد. پژوهشگر معاصر و استاد دانشگاه یرموک، حَنّا حَدّاد این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای ارزشمند و روشمند نوشته و نویسنده و کتابش را معرفی کرده است.
هدف و روش
- قطرب با تقسیم الفاظ عربی به 3 دسته، اکثریت آن را مواردی می‌داند که اختلاف الفاظ به جهت تفاوت معانی است و مترادفات را نیز در رده بعدی قرار می‌دهد و «الفاظ اضداد» را عبارت از کلماتی می‌داند که هرکدام، دارای دو یا چند معنای متغایر است و بعد، می‌افزاید: چون الفاظ اضداد، نادر و جالب است، به بحث درباره آن می‌پردازیم[۱].
- حَنّا حَدّاد، اهمیت کتاب حاضر را در آن می‌داند که اولین کتاب در زبان و ادبیات عربی است که به واکاوی پدیده واژه‌شناختی اضداد پرداخته و تعداد قابل توجهی از آن را گردآوری کرده است. البته نوشتار قطرب در باب اضداد، جامع‌ترین نیست، بلکه نخستین منبعی است که اندیشوران به آن اعتماد کرده‌اند.
- قطرب پشتوانه علمی کتاب خودش را آیات قرآن و اشعار عربی فصیح قرار داده و به 55 آیه استشهاد کرده و 197 شاهد شعری آورده و سخت کوشیده است که نام همه شاعران اشعار مورد استشهاد را ذکر کند[۲].
تأثیر در اندیشوران بعدی
- نقش این کتاب در آثار دانشمندان بعد، مانند اصمعی، تَوَّزی، ابن سکیت، ابوحاتم سجستانی، ابن انباری، ابوالطیب لغوی و ابوالدهان مشاهده می‌شود و بسیاری از این واژه‌شناسان، امانت علمی مطلوب را مراعات کرده و نام او را به‌صورت کامل و یا با لقب مشهورش (قطرب)، آورده‌اند[۳].
ساختار و محتوا
هرچند حَنّا حَدّاد، نوشته است که نویسنده در این اثر، حدود 220 واژه از واژگان اضداد را جمع کرده است[۴]، ولی قطرب به‌صورت دقیق در این کتاب فقط 207 کلمه را مورد بحث قرار داده است[۵] و در کلمات اضداد مطرح‌شده نیز هیچ نظمی (الفبایی یا موضوعی یا...) مشاهده نشد.
نمونه مباحث
- اینکه گویند: «ظنّي بهم...»، یعنی (یقین من به آنان، چنین و چنان است)، نیز از اضداد است: ظنّ به معنای یقین یا شکّ است... در آیه «إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيه»، معنای یقین می‌دهد و اگر به‌معنای شکّ، فرض شود، جایز نیست و کفر خواهد شد، ولیکن باید به معنای یقین گرفته شود[۶].
- یکی دیگر از اضداد این است که «راغ» دو معنای متفاوت دارد: مانند قول خدای متعال در آیه‌ای، «فَرَاغَ عَلَيهِمْ ضَرْبًا بِالْيمِينِ» (یعنی: به آنان روی آورد) و در آیه‌ای دیگر، «فَرَاغَ إِلَىٰ أَهْلِهِ فَجَاءَ بِعِجْلٍ سَمِينٍ» (یعنی به‌سوی اهلش رفت). من در قرآن آیه‌ای غیر از این مورد نمی‌شناسم که در آن، کلمه‌ای برای هر دو معنای اضداد استفاده شده باشد[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.