الأرج المسكي في التاريخ المكي و تراجم الملوك و الخلفاء
| الأرج المسکي في التاريخ المکي و تراجم الملوک و الخلفاء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طبری، علی بن عبدالقادر (نویسنده)
عبدالفتاح، سعید (زير نظر) جمال، اشرف احمد (محقق) |
| ناشر | المکتبة التجاریة مصطفی أحمد الباز |
| مکان نشر | مکه مکرمه - عربستان |
| سال نشر | 1416 ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الأرج المسكي في التاريخ المكي و تراجم الملوك و الخلفاء، اثر على بن عبدالقادر طبرى مكلى (م 1070) و به تحقيق سعيد عبدالفتاح و اشراف احمد جمال، در مكه مكرمه توسط انتشارات المكتبة التجارية، در سال 1416ق، به زبان عربى منتشر شده است.
ساختار
كتاب، در یک جلد منتشر شده كه شامل دو مقدمه و هفت باب در موضوع مكه و مجموعه‌اى از 12 فهرست از محتويات كتاب مى‌باشد.
گزارش محتوا
نویسنده، در آغاز، دو مقدمه آورده؛ مقدمه نخست، درباره «علم تاريخ» است كه ضمن آن از ارزش این علم سخن گفته و بلافاصله بدين نكته توجه داده كه مورخان، گاهى از روى تعصب و نادانى يا... كسانى را بالا برده و كسان ديگر را پايين آورده‌اند، آن‌گاه نتيجه گرفته است كه هيچ مدح و ذمى از مورخين پذيرفته نيست مگر اينكه واجد شرايطى از قبيل صدق، نقل به لفظ نه نقل به معنا، نام بردن از منقول‌عنه و... باشند.
وى، در مقدمه دوم، از سلاطين عثمانى و عظمت آنها سخن گفته است.
باب اول كتاب، درباره فضايل حرم است كه ضمن فصولى چند، از حرم و فضايلش ياد كرده است.
باب دوم، درباره شهر مكه است. قسمتى از ابن بخش، نقل از آثارى مانند اخبار مكه ارزقى، فاكهى و كتاب‌هاى فاسى است و بخشى نيز آگاهى‌هاى شفاهى خود اوست. فصل سوم این باب، اختصاص به اماكن متبرکه مكه دارد و به ذكر آثارى كه در آن روزگار وجود داشته، پرداخته است، از جمله مولد فاطمه زهرا(س)، خانه خديجه كه کیفیت آن را با تفصيل آورده، دار الخيزران و مولد جعفر بن ابى‌طالب و محل عبادت ابراهیم بن ادهم.
وى، از مساجد فراوان مكه نيز ياد كرده كه برخى از اطلاعات آن جالب و گزارش وضع آن روز است. در آن روزگار شمار فراوانى رباط بوده كه سى و نه عدد آنها را برشمرده است. همين‌طور هفده زاويه را در مكه نام برده است. مدارس، چشمه‌ها، چاه‌ها، وضوخانه‌ها، حمام‌ها، باغ‌ها و بسيارى از جاهاى ديگر شمارش شده‌اند. جشن‌ها و مراسم محلى و اجتماعات موسمى مكيان را نيز ياد كرده كه یکى از آنها جشن شب عاشورا است. جنگ‌ها و فتنه‌هایى كه در مكه رخ داده، در فصل هشتم این باب[۱] فهرست شده است.
باب سوم، اختصاص به كعبه و فضايل آن دارد. مؤلف، خود، معاصر بازسازى مهم كعبه در سال 1039 بوده كه گزارش آن را به تفصيل به دست داده است.[۲] اين، یکى از مشهورترين بازسازى‌هاست كه جزئيات آن بر جاى مانده است.
باب چهارم، درباره مسجد الحرام است. در این بخش، افزون بر آنچه درباره ويژگى‌هاى مسجد آورده، از ارباب الوضائف‌الدينية، قاضيان و مفتيان مكه، خاندان اشراف آل قتاده، اوقات حرم در بلاد مختلف و شيوه تقسيم پاره‌اى از اموال سخن مى‌گويد. بسيارى از این نكات، دست اول است. شيوه حكومت اشراف و نوع اداره امور مكه به‌طور منظم در فصل ششم این باب گزارش شده است.
پنجمين باب كتاب، فهرستى بلند از خلفا و سلاطين است كه به‌صورت الفبايى است و شرحى كوتاه از زندگى آنها را به دست داده است. در این بخش، آگاهى‌هایى كه از خلفا و اميران زمان خويش داده، قابل توجه است.
باب ششم، درباره واليان مكه در جاهليت و باب هفتم، درباره واليان مكه در دوره اسلامى است.
فصل هشتم كه درباره اميران آل قتاده مكه بوده، مفقود شده است.
وضعيت كتاب
فهرست‌هاى زير در پایان كتاب ذكر شده است:
- فهرست آيات؛
- فهرست احاديث نبوى؛
- فهرست اشعار؛
- فهرست اعلام؛
- فهرست بلدان و اماكن و مواضع؛
- فهرست امم و اجناس و قبايل و فرق و مذاهب و غير ذلك؛
- فهرست وقايع و احداث و ايام عرب و اعياد و مناسبات و غير ذلك؛
- فهرست حيوانات و نباتات و معادن و آلات و غير ذلك؛
- فهرست وظايف و رتب و القاب؛
- فهرست كتبى كه در متن كتاب آمده؛
- فهرست مراجع و مصادر كمكى؛
- فهرست محتوا.
اين كتاب، توسط محمد بن صالح الطاسلان، به‌عنوان رساله دكترا تصحيح شده و با حروف‌چينى دستى در دانشگاه ادينبورگ، به سال 1979، تكثير شده است[۳]، ولى از چاپ آن تحقيق آگاهى نداريم. چاپ حاضر بنا به گفته محقق در مقدمه، بر اساس دو نسخه چاپ شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
- ↑ متن کتاب، ص135 - 109
- ↑ همان، ص148 - 143
- ↑ التاريخ و المورخون بمكه، ص343