اردکانی یزدی، قاضی بن محمد
| نام | اردکانی یزدی، قاضی بن محمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | يزدي، قاضي بن کاشف‌الدين محمد |
| نام پدر | محمد |
| متولد | دهه آخر قرن دهم هجری |
| محل تولد | اصفهان |
| رحلت | 1074 یا 1075ق |
| اساتید | شیخ بهائی |
| برخی آثار | تحفه رضویه (شرح صحیفه سجادیه)
تحفه محمدیه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE09590AUTHORCODE |
قاضی بن محمد اردکانی یزدی (متوفی 1074 یا 1075ق)، دانشمند، فقیه، ریاضی‌دان و منجم بزرگ عصر صفوی
ولادت
میرزا قاضی فرزند حکیم کاشفالدین محمد در دهه آخر قرن دهم هجری در اصفهان متولد شد.
پدرش «حکیم کاشفالدین محمد» از ریاضیدانان، اطبّا و علمای مشهور به شمار می‌رفت و آثاری هم از جمله: «رساله در ربع مجیب» به‌جای گذاشت.
اساتید
از اساتید میرزا قاضی، آگاهی زیادی نداریم. وی در برخی از آثارش تصریح کرده است که شاگرد شیخ بهائی بوده است و به احتمال زیاد نزد پدر هم به تحصیل پرداخته است.
فعالیت‌های علمی
میرزا قاضی، به دلیل استعداد و هوش سرشاری که داشت علوم زمان را به‌خوبی فراگرفت و در فقه، حدیث، کلام، ادبیات فارسی و عربی، طب، نجوم و ریاضیات صاحب‌نظر گردید و حوزه درسی مهمی را در اصفهان تشکیل داد. از شاگردانش، می‌توان به ملامحمدسعید اشرف مازندرانی اشاره کرد. همچنین او به تألیف چندین کتاب در موضوعات گوناگون دست زد که برخی از آنها در موضوع خود کم‌نظیر و شایسته توجه هستند.
شاردن در سفرنامه خود به «مدرسه میرزا قاضی شیخ‌الاسلام» در «گود نیماورد» اصفهان اشاره می‌کند و احتمالاً این مدرسه محل تدریس او بوده است. از این مدرسه اکنون اثری بر جای نیست.
مشاغل و مناصب
میرزا قاضی از علمای معتبر و مورد توجه حکومت صفوی بود و در زمره علمای رده اول اصفهان به شمار می‌رفت. مؤلف خلاصة السیر، در گزارش خود از مراسم تاج‌گذاری شاه صفی، به علمای حاضر در جلسه اشاره می‌کند و از «میرزا قاضی» یاد می‌کند. این مراسم در سال 1038ق برگزار شده است.
دانش فراوان و لیاقت میرزا قاضی، سبب شد تا وی به مقام «شیخ‌الاسلامی» نائل گردد. تاریخ دقیق انتصاب او معلوم نیست و شاید در آخرین سال‌های عمر شاه‌عباس صفوی صورت گرفته باشد.
در سال 1055ق سید حسین خلیفه سلطان مشهور به سلطان العلماء به وزارت شاه‌عباس دوم صفوی می‌رسد و موجبات برکناری میرزای قاضی از منصب شیخ‌الاسلامی را فراهم می‌آورد و به‌جای او، شیخ علینقی کمره‌ای شیخ الاسلام می‌گردد. بااین‌حال به نظر می‌رسد وی همچنان در میان دستگاه حکومت صفوی هنوز دارای نفوذ و اعتبار بوده است.
وفات
«میرزا قاضی سرانجام پس از عمری زندگی مفید و پربار در سال 1074ق چشم از جهان فروبست و در اردبیل نزدیک مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی به خاک سپرده شد و به نظر می‌آید آخرین روزهای عمر خود را در اردبیل سپری نموده است. ولی قلی شاملو وفات او را در سال 1075ق ضبط نموده است.
آثار
از تعداد دقیق کتاب‌ها و رسایل میرزا قاضی، آگاهی کاملی در دست نیست. آنچه که توانستیم به دست آوریم، نام 16 تألیف اوست که نسخ خطی برخی از آنها را می‌توان در کتابخانه‌ها یافت. آن آثار چنین است:
- رساله در چوب‌چینی؛
- واشی بر شرح تذکره خفری؛
- حاشیه بر یک قاعده از قواعد شهیدیه؛
- فائدة في دماغ و حقیقه؛
- رسالة في قوس و النهار؛
- طبیعة الماء؛
- شرح بر اصول کافی؛
- رساله در علم ادوار و قانون موسیقی؛
- رساله جام جم (که شاید همان رساله جام جهان‌نما باشد)؛
- رساله با سه مقاله (مقاله در شرح حدیث حماد در کیفیت صلاة، مقاله در تشریح رأس، مقاله در دفع شبهه نفره بر براهین هندی)؛
- جام جهان‌نمای عباسی، این کتاب را مؤلف به دستور شاه‌عباس صفوی در 30 فصل تدوین نموده است. نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه حاج محمد آقا نخجوانی در تبریز وجود داشته است که به کتابخانه ملی تبریز انتقال یافته است؛
- تحفة الرضویه، این کتاب از آثار مشهور اوست که در شرح صحیفه سجادیه نوشته شده؛
- تحفة المحمدیة، رساله مختصری است در یک مقدمه و سه فصل که در تعیین صبح و شفق و اختلاف آنها و برای اعتمادالدوله محمد‌بیگ، صدراعظم، نگاشته است؛
- میزان المقادیر (المقادیر الشرعیة و الموازین الطیبة)، این کتاب در موضوع شناخت اوزان و مقادیر شرعی است؛
- رساله نماز جمعه؛
- رساله مولد النبی(ص)[۱].
پانویس
- ↑ نصراللهی، غلامرضا، ص189-191
منابع مقاله
نصراللهی، غلامرضا، کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت 1376، شماره 71، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور.