بیرشک، احمد
| نام | بیرشک، احمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | محمد |
| متولد | 1285ش |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | 1381ش |
| اساتید | غلامحسین رهنما
دکتر لوئى لونگ |
| برخی آثار | زندگی‌نامه علمی دانشوران |
| کد مؤلف | AUTHORCODE04088AUTHORCODE |
احمد بیرشک (1285-1381ش)، مترجم، ریاضی‌دان و تقویم‌نگار، پژوهشگر تاریخ علم، و مدرسه دار ایرانی
ولادت
احمد بیرشک، فرزند محمد در چهارم اسفند 1285، در تهران، دیده به جهان گشود.
تحصیلات
وى در دوران کودکى، زبان و ادب فارسی را با کتاب گلستان و همچنین زبان فرانسوى را فراگرفت. پس از آن، به همراه پدر به مشهد رفت و در مدرسه احمدیه مشهد، پس از آزمونى که مدیر مدرسه از وى به عمل آورد، وارد کلاس چهارم شد، ولى پس از سه ماه به تشخیص معلم، به کلاس پنجم انتقال یافت. پس از مدتى، تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس فرانسوى، با حضور در کلاس هفتم، ادامه داد.
پس از پایان دوره دبیرستان، در مهرماه 1308ش به دارالمعلمین عالى، در رشته ریاضیات وارد شد و پس از آن، به خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه درآمد. پس از آن نیز مدتى در سارى به تدریس ریاضى، فیزیک، علوم طبیعى و زبان از کلاس اول تا ششم متوسطه، مشغول بود. مدتى نیز رئیس اداره استخدام شهرستان‌ها در کارگزینى وزارت فرهنگ و مدتى رئیس کارگزینى دانشگاه تهران شد. وى در فروردین 1318 نشان دولتى درجه یک دانش را از دفتر ریاست جمهورى دریافت نموده بود. در سال 1321ش، پس از آنکه دانشگاه تهران از وزارت معارف جدا شد، وى به عنوان رئیس دانشگاه تهران برگزیده شد و در سال 1322ش مقاله معروف «نقد قانون دانشگاه» را به نگارش درآورد.
پس از آنکه در سال 1324ش دانشگاه تهران دوباره به وزارت معارف بازگردانده شد، منوچهر اقبال ریاست دانشگاه را برعهده گرفت و بیرشک از شغل ادارى دانشگاه تهران کناره‌گیرى کرده و به تدریس در پلى‌تکنیک و دانشسراى عالى مشغول شد. در این دو دانشگاه، وى به مدت 18 سال درس مناظر و مرایا (پرسپکتیو) را تدریس کرد. او در دانشسراى عالى، با استادانى چون غلامحسین رهنما، بدیع‌الزمان فروزانفر، شفق، دکتر لوئى لونگ، گابریل یاریئر، آشنا شد و از محضر آنها استفاده کرد. وى همچنین چندین بار براى مطالعه در مورد سیستم آموزشى به فرانسه، انگلستان و آمریکا اعزام شد.
در سال 1341ش در زمان وزارت دکتر پرویز ناتل خانلرى، به معاونت وزارت فرهنگ رسید. وى همچنین با دانشگاه صنعتى شریف در ویرایش متون ریاضى و فیزیک همکارى داشت.
یکى از بزرگترین خدمات ایشان به جامعه فرهنگى ایران، بنیان‌گذارى مدارس هدف بود. او به همراه تنى چند از یارانش همچون احمد دیانى، احمد رضا قلى‌زاده، سید محمد قاضى نورى، على متمدن، دکتر تقى هورفر و احمد انوارى، در تاریخ دوم خرداد 1327 با سرمایه‌اى اندک، اولین مدرسه هدف (مخفف هنر، دانش و فرهنگ) را بنیان نهادند. گروه فرهنگى هدف، متشکل از چهار دبستان دخترانه و پسرانه و چهار دبیرستان تا سال انحلال یعنى 1358ش، بیش از شانزده هزار دانش آموز دیپلمه تربیت کردند. وى در سال 1370ش بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی را بنیان‌گذارد و تا سال 1377ش ریاست آن را برعهده داشت. در این سال وى با دریافت لوح تقدیر ریاست جمهورى به عنوان استاد نمونه شناخته شد و از دانشگاه شهید بهشتى دکترى افتخارى ریاضیات دریافت کرد.
وى علاوه بر دانشنامه بزرگ فارسی، در تألیف دانشنامه ایرانیکا، فرهنگ کامل انگلیسى- فارسی تألیف عباس آریان‌پور و منوچهر آریان‌پور، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و دانشنامه ایران و اسلام، همکارى داشته است.
وفات
سرانجام این استاد بزرگ، در عصر روز چهارشنبه 14 فروردین سال 1381، در سن 95سالگى، چشم از جهان فروبست.
آثار
تألیفات و ترجمه‌هاى ذیل از جمله آثار اوست:
- زندگی‌نامه علمى دانشوران؛
- هندسه مناظر و مرایا؛
- جدول‌هاى لگاریتم با همکارى ا.انوارى؛
- گاهنامه تطبیقى سه هزار ساله؛
- سرگذشت علم نوشته جرج سارتن (کتاب برگزیده سال 1377ش)؛
- آموزش در جریان پیشرفت، نوشته پائولوفریره؛
- تاریخ آفریقا، نوشته جى. کى؛
- زندگی‌نامه برتراند راسل به قلم خودش؛
- سرگذشت علم، نوشته جورج سارتن؛
- یک، دو، سه... بى‌نهایت، نوشته ژرژ گاموف؛
- جهان و انشتاین، نوشته لینکلن بارنت؛
- رهبر علم، نوشته آیزاک آسیموف؛