ابن عزور، محمد مکى
اِبْن‌ِ عَزّوز، محمد المکى بن مصطفى ابن محمد حسنى ادریسى (1270-1334ق/1854-1916م)، عالم جامع الاطراف مالکى.
| ابن عزور، محمد المکى بن مصطفى ابن محمد حسنى ادریسى | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد المکى بن مصطفى؛ |
| نام‌های دیگر | ابن عزور، محمد المکى بن مصطفى ابن محمد حسنى ادریسى؛ |
| تخلص | ابن عزور؛ |
| نسب | حسنی؛ |
| نام پدر | مصطفى ابن محمد حسنى ادریسى؛ |
| ولادت | 1270ق؛ |
| محل تولد | نفطه؛، تونس؛ |
| رحلت | 1334ق؛ |
| مدفن | مقبره یحیى افندی، استانبول؛ |
| طول عمر | 64؛ |
| خویشاوندان | |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | مالکی؛ |
| پیشه | عالم جامع الاطراف، مفتى، قاضی؛ |
| منصب | مفتى، قاضی؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | عالم جامع الاطراف، قاضی، مفتی؛ |
| اساتید | محمد بن عبدالرحمان تازری، محمد شاذلى بن صالح، احمد بن بن الخوجه، محمد النجار؛ |
| مشایخ | محمد بن ابى‌القاسم؛ |
| معاصرین | سلطان عبدالحمید؛ |
| برخی آثار | 1. رسائل ابن عزوز، 2. رساله عمده الاثبات فى رجال الحدیث؛ |
نسب
نسب ابن عزوز به حسن مثنّى فرزند امام حسن مجتبى(ع) مى‌رسد و به همین جهت حسنى خوانده شده است.
ولادت
او در شهر نفطه (تونس) چشم به جهان گشود.
در آن عصر نفطه و تَوزَر از مراکز مهم علم و ادب در شمال افریقا به شمار مى‌رفتند، و به همین دلیل از باب تشبیه به آنها کوفه و بصره گفته مى‌شد.
ابن عزوز در چنین محیطى، زیر نظر پدر خود که از مشاهیر علم در آن دیار بود، پرورش یافت.
تحصیلات، اساتید
او در زادگاه خود به فراگیری علوم مختلف از استادانى چون محمد بن عبدالرحمان تازری، پسر عم خود، روی آورد، سپس عازم شهر تونس شد و در جامع زیتونه ضمن تدریس، زیر نظر استادان نامدار آن روزگار مانند محمد شاذلى بن صالح، احمد بن بن الخوجه، محمد النجار و دیگران به تحصیلات خود ادامه داد.
وی پس از مدتى عازم الجزایر شد و در آنجا با عالمانى چون محمد بن ابى القاسم - که از مشایخ معروف صوفیه به شمار مى‌رفت - و دیگر علمای آن دیار آشنا گردید و از محضرشان استفاده نمود. پس از بازگشت به تونس مجدداً به تحصیل و تدریس در جامع زیتونه پرداخت.
مناصب
در 1295ق بى‌تمایل خود به عنوان مفتى نفطه و پس از آن به سمت قضای آن شهر منصوب شد و تا 1298ق در آن مقام باقى ماند.
سفرها
آنگاه به تونس بازگشت و مجدداً به تدریس در جامع زیتونه پرداخت.
ابن عزوز در 1316ق عازم مشرق شد و مدتى را در بنغازی، مصر، حجاز و شام گذراند.
سرانجام در 1331ق به استانبول، مرکز دولت عثمانى رفت و در آنجا اقامت گزید. در این سفر ابن عزوز همه کتاب‌های خود را با تحمل مشقت بسیار بدانجا برد.
در استانبول ابن عزوز مورد احترام مقامات عالى رتبه قرار گرفت و از منزلت خاصى نزد سلطان عبدالحمید برخوردار گردید.
مشایخ و تدریس
او در این شهر به فراگیری زبان ترکى پرداخت و بر آن تسلط کامل یافت و تا پایان عمر در دارالفنون (دارالخیر سابق) و مدرسه وعاظ به زبان‌های عربى و ترکى، به تدریس حدیث و تفسیر قرآن مشغول بود.
کتانى مشایخ وی را نزدیک به 80 تن ذکر کرده و نام برخى از آنان را آورده است.
شعر ابن عزور
ابن عزوز از ذوق شعری نیز برخوردار بود و گذشته از مدیحه‌ها و مرثیه‌هایى که سروده، بعضى از آثار فقهى و تفسیری خویش را نیز به نظم در آورده است.
از نکاتى که در مقالات و اشعار ابن عزوز جلب توجه مى‌کند، شکایت وی از مظلومیت دین و دوری مردم عصر از احکام اسلام و قرآن است.
طریقه خلوتیه
وی صوفیه را محترم مى‌داشت و به ویژه پیروان طریقه خلوتیه را ارج مى‌نهاد، ولى برخلاف آنچه دیگران درباره او گفته‌اند، خود را از صوفیان نمى‌دانست.
وفات
ابن عزوز سرانجام در استانبول بدرود حیات گفت و در مقبره یحیى افندی به خاک سپرده شد.
آثار
ابن عزوز رساله‌هایى در زمینه‌های مختلف چون فقه، تصوف، هندسه، هیأت و جز آن تألیف کرده است که در آنها مى‌توان به تسلط او بر ادبیات عرب پى برد.
آثار او علاوه بر محتوای علمى، از زیبایی‌های ادبى نیز برخوردار است، تا آنجا که توجه خواننده قبل از مطلب به ساختار جملات جلب مى‌شود.
به عنوان نمونه مى‌توان خطبه او در ابتدای رساله عقیده‌الاسلام را که در حمد و ستایش خداوند است، ذکر کرد.
تونسى 94 اثر وی را نام مى‌برد.
برخى از این آثار در یک مجلد با عنوان:
1-رسائل ابن عزوز، به کوشش على رضا تونسى در 1405ق/1984م در دمشق منتشر شده است که شماری از آنها پیش‌تر به طور مستقل نیز به چاپ رسیده است.
همچنین:
2- رساله عمده الاثبات فى رجال الحدیث، وی نیز در 1330ق در استانبول چاپ شده است.[۱].
پانویس
- ↑ سلماسى، مهدی، ج4، ص290
منابع مقاله
سلماسى، مهدی، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.