ابن صباغ، ابونصر عبدالسيد بن محمد بغدادی
ابن صَبّاغ، ابونصر عبدالسيد بن محمد بغدادی (400-477ق/ 1010-1084م)، فقيه شافعى، محدث، مصنف کتاب الشّامل
| ابن صباغ، ابونصر عبدالسيد بن محمد بغدادی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابونصر عبدالسيد بن محمد بغدادی |
| نام‌های دیگر | ابن صباغ، ابونصر عبدالسيد بن محمد بغدادی |
| تخلص | ابن صباغ |
| نسب | بغدادی |
| نام پدر | محمد |
| ولادت | 400ق |
| محل تولد | بغداد، عراق |
| محل زندگی | بغداد |
| رحلت | 477ق |
| طول عمر | 77 |
| دین | اسلام |
| مذهب | شافعى؛ |
| پیشه | فقيه؛ |
| اطلاعات علمی | |
| اجازه اجتهاد از | ابن عقيل حنبلى؛ |
| درجه علمی | فقيه؛ |
| اساتید | قاضى ابوالطيب طاهر بن عبدالله طبری؛ |
| مشایخ | ابوالحسين محمد ابن حسين فضل قَطّان، ابوعلى حسن بن شاذان؛ |
| معاصرین | خليفه المقتدی بامرالله، ابواسحاق شيرازی، نظام‌الملک، قاضى القضاه ابن ماکولا؛ |
| شاگردان | ابونصر غازی، اسماعيل بن احمد معروف به ابن سمرقندی، مؤتمن بن احمد، معروف به ساجى، ابوعلى حسن بن ابراهيم فارقى، ابوبکر محمد بن احمد شاشى و ابومحمد قاسم بن على بصری صاحب مقامات حريری؛ |
| برخی آثار | 1- الشامل در فروع فقه شافعى 2- الطريق السالم |
ابوالفدا نام وی را يوسف ضبط کرده است.
تولد و تحصیلات
وی در بغداد متولد شد و از افرادی چون ابوالحسين محمد ابن حسين فضل قَطّان و ابوعلى حسن بن شاذان حديث شنيد و نزد قاضى ابوالطيب طاهر بن عبدالله طبری فقه آموخت. ابن جوزی وی را همپايه ابواسحاق شيرازی، فقيه بزرگ شافعى، دانسته است. ابن عقيل حنبلى نيز او را يکى از سه فردی دانسته که با آنان ملاقات داشته و دارای شرايط اجتهاد مطلق بود‌ه‌اند. اينکه قاضى القضاه ابن ماکولا در 444ق/1053م شهادت وی را نافذ شمرده او را مدح کرده، بيانگر مقبوليت شخصيت او نزد ايشان است.
تدریس در نظامیه
درپى گشايش نظاميه بغداد در 10 ذيقعده 459ق/23 سپتامبر 1067 و امتناع اوليه ابواسحاق شيرازی از تدريس، ابن صباغ به عنوان نخستين مدرس نظاميه در آنجا به تدريس پرداخت، اما پس از 20 روز با کوشش شاگردان ابواسحاق، وی به تدريس در نظاميه راضى گرديد و ابن صباغ برکنار شد.
از اين تاريخ تا 13 شعبان 467ق/3 آوريل 1075م که به همراه مؤيد الملک فرزند نظام الملک و ابواسحاق و ساير بزرگان در مراسم بيعت خليفه المقتدی بامرالله حضور يافت، درباره او اطلاعى در دست نيست.
در 476ق/1083م پس از مرگ ابواسحاق به حکم مؤيد الملک مدت کوتاهى ابوسعدِ متولى، عهده‌دار تدريس در نظاميه شد، اما با دستور نظام الملک مبنى بر مقدم داشتن ابن صباغ بر ابوسعد، تدريس در نظاميه به او واگذار شد، تا اينکه بعد از مدتى تدريس در 477ق به علت نابينايى وی، ابوسعد دوباره به جای او عهده‌دار تدريس در نظاميه گرديد. ابن صباغ به تشويق خانواد‌ه‌اش برای پس گرفتن اين مقام به قصد ديدار با نظام‌الملک عازم اصفهان شد، اما نظام‌الملک درخواست او را نپذيرفت و دستور داد تا مدرس‌های ديگر برای وی ساخته شود.
وفات
ابن صباغ به بغداد بازگشت و 3 روز بعد از مراجعت در روز سه شنبه 13 جمادی‌الاول سال 477ق درگذشت[۱] و در خانه‌اش در درب سلولى کرخ دفن شد، اما بعد جسد وی به مقبره باب حرب بغداد انتقال يافت.
شاگردان
ابن صباغ احتمالاً مسافرت‌های علمى نيز داشته است و نوشته‌ا‍ند که مشيخه ابن عرفه را در اصفهان تدريس کرده است. از شاگردان مشهور وی مى‌توان از فرزندش على، ابونصر غازی، اسماعيل بن احمد معروف به ابن سمرقندی، مؤتمن بن احمد، معروف به ساجى، ابوعلى حسن بن ابراهيم فارقى، ابوبکر محمد بن احمد شاشى و ابومحمد قاسم بن على بصری صاحب مقامات حريری را نام برد. خطيب بغدادی با وجود اينکه به سال از وی بزرگ‌تر بوده، از او روايت کرده است. سبکى برخى از آراء خاص وی را آورده است، از جمله اينکه او بيع باب تعليق ايجاب را (يعنى اينکه فروشنده، ايجاب خود را منوط به قبول خريدار کند) صحيح نمى‌شمرده و نيز معتقد بوده که اگر کسى روزهای نذر کند و شمار روزهای آن نذر را معين ننمايد، روزه يک روز کافى نيست و چون کمترين حد روزه شرعى 3 روز است، بايد 3 روز روزه بگيرد.
آثار
گرچه آثاری چون:
- الشامل در فروع فقه شافعى،
- الکامل در خلاف شافعيه و جنفيه،
- تذکره العالم،
- الطريق السالم،
- کفايه المسائل يا السائل و العده يا العمده.
به وی نسبت داده شده و به گفته سبکى فتاوی ابن صباغ توسط برادرزاد‌ه‌اش جمع‌آوری شده بود، اما جز الشامل و الطريق السالم از ديگر آثار وی چيزی در دست نيست. برخى نسخه‌‌های کتاب الشامل در کتابخانه‌‌های توپکاپى به شماره 4356 ليدن دارالکتب مصر وجود دارد و يک نسخه خطى از کتاب الطريق السالم الى الله در کتابخانه اياصوفيا موجود است.
گفتنى است که حاجى خليفه کتابى با عنوان الاشعار بمعرفه اختلاف علماء الامصار را به وی نسبت داده که در منابع ديگر ديده نمى‌شود[۲].
پانویس
- ↑ ر.ک: وفات عبدالسعید بن محمد بغدادی، پایگاه جامع تاریخ
- ↑ مؤذن جامى، محمد‌هادی، ج4، ص103
منابع مقاله
- مؤذن جامى، محمد‌هادی، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.
- پایگاه جامع تاریخ