ابن مقسم، ابوبکر محمد بن حسن بن یعقوب عطار
| ابن مقسم، ابوبکر محمد بن حسن بن یعقوب عطار | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد بن حسن بن یعقوب عطار؛ |
| نام‌های دیگر | ابن مقسم، ابوبکر محمد بن حسن بن یعقوب عطار؛ |
| لقب | شيخ القراء؛ |
| تخلص | ابن مقسم؛ |
| نسب | بغدادی؛ |
| نام پدر | حسن بن یعقوب بن حسن بن مقسم بغدادی عطار؛ |
| ولادت | 265ق؛ |
| محل تولد | بغداد؛، عراق؛ |
| محل زندگی | بغداد؛ |
| رحلت | 354ق؛ |
| مدفن | بغداد (محل وفات)؛ |
| طول عمر | 89؛ |
| خویشاوندان | |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | اهل سنت؛ |
| پیشه | مقری، مفسر، محدث، نحوی؛ |
| منصب | قاضی القضات، حکومت محالب؛ |
| اطلاعات علمی | |
| اجازه اجتهاد از | |
| درجه علمی | مقری، مفسر، محدث، نحوی؛ |
| اساتید | ثعلب، عباس بن فضل رازی؛ |
| مشایخ | محمد بن عثمان بن ابى شیبه، محمد بن محمد بن سلیمان باغندی، ابومسلم کجّى؛ |
| معاصرین | خلیفه القاهر بالله، ابوبکر بن مجاهد بغدادی؛ |
| شاگردان | ابوبکر بن مهران، ابوالحسن بن رزقویه، على بن احمد رزاز، ابوعلى بن شاذان؛ |
| برخی آثار | 1- الانوار فى تفسیر القرآن، 2- المدخل الى علم الشعر؛ |
ابن مِقْسَم، ابوبکر محمد بن حسن بن یعقوب عَطّار (265- 8 ربیع‌الآخر 354ق/879 -13 آوریل 965م)، مقری، مفسر، محدث و نحوی‌ِ بغدادی.
جایگاه علمی
جدّ اعلای او مقسم از مصاحبان ابن عباس بود. خطیب بغدادی او را ثقه و یکى از آگاه‌ترین مردم به مکتب نحو کوفى و داناترین ایشان به قرائات معرفى کرده و کتاب الانوارِ او را در تفسیر مورد تمجید قرار داده است. فیروزآبادی نام او را در شمار پیشوایان لغت آورده و ذهبى در سیر او را شیخ القُرّاء خوانده است.
اساتید، مشایخ
ابن مقسم ادب را از ثعلب فراگرفت و در قرائت از عباس بن فضل رازی و جمعى دیگر استفاده برد. همچنین از محمد بن عثمان بن ابى شیبه، محمد بن محمد بن سلیمان باغندی، ابومسلم کجّى و دیگران روایت کرد.
شاگردان
ابوبکر ابن مهران، ابوالحسن ابن رزقویه، على بن احمد رزاز، ابوعلى ابن شاذان و گروه بسیار دیگری نیز در ادب و قرائت و حدیث از او استفاده کردند.
قرائت قرآن در نماز
خرده‌ای که بر او گرفتند این بود که در قرائت قرآن در نماز و غیر آن بر این باور بود که مى‌توان هر قرائتى را انتخاب کرد، به شرط اینکه با رسم مصحف موافق و از لحاظ لغت و ادب عرب توجیه‌پذیر باشد. اما به گفته ابوحیان ابن مقسم قرائتى از خود نساخته و هرچه قرائت کرده براساس روایت و حجت بوده است. شیوع این نظر ابن مقسم، اهل علم را برضد او برانگیخت و در 322ق/934م به فرمان خلیفه القاهر بالله، ابن مجاهد بغدادی و چند تن از قضات با وی مناظره کردند و او را به توبه واداشتند و کتاب‌هایش را سوزاندند. ابوبکر ابن مجاهد (د 324ق) از خلیفه خواست تا از تأدیب او درگذرد که مورد قبول افتاد، ولى ابن مقسم پس از مرگ ابن مجاهد همچنان روش خود را دنبال کرد.
آثار
وی تألیفاتى در نحو دارد و مدت‌ها ملازم احمد بن یحیى ملقب به ثعلب (د 291ق) پیشوای مکتب کوفیان در نحو و لغت بود، ولى بیش از همه به علوم قرآنى اشتغال داشت. ردیه‌ای نیز بر معتزله نوشت.
مجالس ثعلب یا مجالسات ثعلب که املای ثعلب و روایت و تدوین ابن مقسم است، به کوشش عبدالسلام محمد هارون در مصر مکرراً به چاپ رسیده است.
از آثار ابن مقسم:
1-الانوار فى تفسیر القرآن،
به صورت خطى در کتابخانه رامپور نگهداری مى‌شود؛
2-جزءٌ فیه من حدیث ابن مقسم عن شیوخه،
در دارالکتب مصر نگهداری مى‌شود؛
از دیگر آثار او:
3-احتجاج القراءات،
4-اختیاره فى القراءات،
5-الانتصار لقُرّاء الامصار،
6-السبعه الاوسط،
7-السبعه بعللها الکبیر،
8-اللطائف فى جمع هجاء المصاحف،
9-المدخل الى علم الشعر،
10-المذکر و المؤنث،
11-المقصور و الممدود،
12-کتابى در نحو،
13-ردیه‌ای بر معتزله،
قابل ذکر است[۱].
پانویس
- ↑ سلیم، عبدالامیر، ج4، ص661
منابع مقاله
سلیم، عبدالامیر، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.