ابتدانامه

ابتدانامه
پدیدآوران	سلطان‌ولد، محمد بن محمد (نویسنده) موحد، محمدعلی (مصحح) حيدري، علي رضا (مصحح)
ناشر	شرکت سهامی انتشارات خوارزمی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1389
چاپ	اول
شابک	‎978-964-487-117-7
زبان	فارسی
کد کنگره	‏/الف2 / 5221 PIR

ابتدانامه تألیف بهاءالدین سلطان ولد، با تصحیح و تنقیح محمدعلی موحد و علیرضا حیدری؛ این کتاب، در قالب مثنوی، دربارۀ شرح حال زندگانی مولانا، پیروان و یاران او و همچنین در بیان برخی رموز و دقایق عرفانی است. این اثر به ولدنامه و مثنوی ولدی نیز مشهور است.

راز نام گذاری این کتاب به چند نام، آن‌گونه که موحد بیان داشته،اين است که سلطان ولد، سه دفتر مثنوی داشته و او خود هر سه دفتر را مثنوی ولدی می‌خوانده است. تا از مثنوی والد(مثنوی معنوی مولانا) متمایز گردد و از همین‌جا است که عنوان مثنوی ولدی یا ولدنامه، پیدا شده است؛ اما بعدها که کاتبان خواسته‌اند، آن سه دفتر را از هم تفکیک نمایند، دفتر اول را که با مصراع «ابتدا می‌کنم به نام خدا» آغاز می‌شود، ابتدانامه، خوانده‌اند، همچنان که دفتر دوم که با مصراع «بشنوید از نامه و بانگ رباب»، آغاز شده رباب‌نامه، خوانده‌شده و دفتر سوم که نقطه پایان مثنوی سازی‌های سلطان ولد بوده، به نام انتهانامه شهرت يافته است.

اثر حاضر را پیش از اين، جلال‌الدین همایی، با عنوان ولدنامه، تصحیح و با مقدمه مبسوط و عالمانه به چاپ رسانده است که در جای خود و به تفصیل معرفی خواهد شد. ولدنامه و ابتدانامه، همان گونه که در اصل یک کتاب است و به دو نام و در قالب دو چاپ ارائه شده است. ظاهراً از نظر صحت و اعتبار متن و تعداد ابیات فارسی نیز با یکدیگر چندان تفاوتی ندارند. مگر اينکه ابتدانامه مصحح موحد، دارای کاغذ، چاپ و جلد زیباست و ولدنامه، مصحح همایی از جهت مقدمۀ پربار و مفصل خود، امتیاز ویژه‌ای دارد؛ دیگر اینکه همایی اشعار ترکی ولدنامه را حذف، ولی موحد که خود آشنا با زبان ترکی است اشعار و ملمّعات ترکی ابتدانامه را حفظ کرده است.

اثر حاضر مشتمل بر مقدمۀ مصحح، مقدمۀ مؤلف و بخش‌های تاریخی و بخش‌های عرفانی است. موحد در مقدمه خود، دلیل تصحیح مجدد ابتدانامه را با وجود تصحیح همایی توضیح داده و شیوۀ کارش را نیز بیان نموده است.

موحد و حیدری، در حین تصحیح، سه نسخه قدیمی که می‌گویند در زمان حیات سلطان ولد کتابت شده پیش رو داشته‌اند: نخست، نسخۀ کتابخانه موزۀ قونیه (بدون تاریخ)؛ دوم نسخه کتابخانه سلیمانیه حاجی محمود افندی در استانبول(مورخ۶۹۴)؛ سوم نسخه کتابخانۀ نافذ پاشای استانبول (مورخ 697) و در تصحیح این کتاب، نسخۀ سوم مبنای کار آنان بوده است.

در پایان، واژه‌های دشوار کتاب به ترتیب حروف الفبا معنی شده و فهرست‌های آیات، احادیث، امثال و کلمات قصار، و فهرست تحلیلی موضوعات، در دو بخش تاریخی و معارف، تدوین گردیده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.