إعتاب الكتاب

    از ویکی‌نور
    إعتاب الکتاب
    إعتاب الكتاب
    پدیدآوراناشتر، صالح (محقق) ابن ابار، محمد بن عبدالله (نویسنده)
    ناشردار الأوزاعي
    مکان نشربیروت - لبنان
    سال نشر1406 ق یا 1986 م
    چاپ2
    موضوعنویسندگان اسلامی - سرگذشت‌نامه کشورهای اسلامی - سرگذشت‌نامه
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏CT‎‏ ‎‏203‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏4‎‏الف‎‏14
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    إعتاب الکتاب کتابى است به زبان عربى نوشته ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن ابى‌بكر قضاعى، معروف به ابن ابّار متوفاى 658ق. و موضوع آن سرگذشت منشيان و دبيرانى است كه در روزگاران گذشته مورد خشم و بى‌مهرى حاكمان قرار گرفته، سپس عفو شده و به مناصب خود بازگشته بودند.

    اين کتاب در حدود سال‌هاى 638تا 646ق. نگارش يافته و مؤلف آن را به ابویحيى؛ ولیعهد پادشاه تونس؛ امیر ابوزكريا يحيى از امیران آل ابى حفص، كه بر شمال افريقا حكم مى‌راند، تقديم داشته است.

    از محتواى کتاب مى‌توان به انگیزه مؤلف از نگارش کتاب دست يافت. مؤلف پس از آنكه در اثر ارتكاب خطايى مورد خشم و غضب سلطان قرار گرفت، تلاش نمود با نگارش این کتاب و يادآورى حلم و بردبارى برخى سلاطين در برابر لغزش‌هاى كاتبان خویش و بخشودگى ايشان از سوى سلاطين، سلطان را به ناديده گرفتن خطاى خویش ترغيب و تشویق كند.

    ساختار

    کتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، آقاى صالح الاشتر، مقدمه‌اى به قلم مؤلف و شرح حال هفتاد و پنج تن از كاتبان و یک خاتمه است.

    گزارش محتوا

    در این کتاب زندگی‌نامه مختصر 75 تن از منشيان و دبيران و سرزمین‌هاى اسلامى فراهم آمده است. گفته‌اند كه مؤلف آن را در مدت 3 روز املاء كرد. از آن‌جا كه رهایى از مشكلى كه نویسنده خود بدان دچار شده بود، محور اصلى موضوع کتاب است، وى در شرح حال افراد قسمت‌هایى را كه ارتباط با موضوع مورد نظر ندارد، مسكوت مى‌گذارد.

    شرح حال‌هاى ارائه شده در این کتاب از نقطه نظر بلندى و كوتاهى، مختلف است.

    شرح حال‌هاى موجود به دو بخش قابل تقسيم است:

    بخش اول شرح حال كاتبان و منشيانى كه در شرق اسلامى مى‌زيسته‌اند.

    بخش دوم شرح حال كاتبان و منشيانى كه در مغرب اسلامى (شمال افريقا و اندلس) روزگار مى‌گذرانده‌اند. هرچند این تقسيم‌بندى به نحو دقيق در همه جا مراعات نمى‌گردد؛ به عنوان مثال ما شاهد شرح حال امثال داود قيروانى[۱] و عبدالله بن محمد زجالى اندلسى[۲] در بخش مشرق اسلامى هستيم؛ در حالى كه این دو از شخصيت‌هاى مغرب اسلامى هستند، چنان‌كه در قسمت معرفى شخصيت‌هاى مغرب اسلامى نيز شاهد معرفى شخصيتى چون صلاح‌الدين يوسف ابن ايوب[۳] هستيم.

    ناگفته نماند كه ترتيب بيان شرح حال افراد، ترتيب زمانى است، از این رو شرح حال افراد مشرق اسلامى با كاتبان عثمان بن عفان آغاز و با معرفى كاتبان امویان و عباسيان، یکى پس از ديگرى، ادامه مى‌يابد و بخش معرفى شخصيت‌هاى مغرب اسلامى نيز با معرفى عبدالرحمن الناصر، قبل از كاتبان حاجب منصور آغاز و با معرفى كاتبان بعد از وى ادامه مى‌يابد.

    روش مؤلف در نگارش شرح حال افراد بدين گونه است كه وى ابتدا حاكمانى را كه كاتب و منشى مورد نظر در خدمت ايشان به امر کتابت اشتغال داشته معرفى مى‌كند و در ادامه به معرفى حاكمى كه كاتب مورد نظر در اثر لغزشى كه از وى سرزده مورد غضب او قرار گرفته معرفى مى‌نمايد. سپس به بيان داستان نحوه رهایى كاتب از خشم حاكم و به دست آوردن خشنودى وى پرداخته و راه و روش‌هایى را كه هر كاتبى مى‌تواند به وسيله آن به مقصود خود دست يافته، جايگاه خود را بازيابد، به خواننده معرفى مى‌كند. این روش‌ها عبارتند از: ارسال نامه يا قصيده‌اى به سلطان مورد نظر كه در آن از گناه خویش پوزش خواسته و ندامت و پشيمانى خویش را اعلام دارد تا بلكه مورد عفو و بخشش سلطان قرار گیرد.

    برخى افرادى كه در این کتاب از آن‌ها نام برده شده، عبارتند از:

    مروان بن حكم[۴]، زياد بن ابى سفيان،[۵] خالد بن برمك[۶]، امیه بن زيد[۷]، فضل بن ربيع[۸]، داود قيروانى[۹]، على بن هيثم[۱۰]، میمون بن ابراهیم[۱۱]، فضل بن مروان[۱۲]، ابراهیم بن عباس صولى[۱۳]، عمرو بن بحر جاحظ[۱۴]، ابوجهم كاتب[۱۵]، حسن بن رجاء[۱۶]، ابوجعفر بغدادى[۱۷]، عيسى بن فطيس[۱۸]، ابوالربيع بن سالم[۱۹] و.....

    لازم به ذكر است كه نویسنده در معرفى افراد، از ذكر تاريخ ولادت و وفات ايشان فروگذار نموده است.

    اهمیت این کتاب بيشتر از آن جهت است كه ابن ابّار در تدوین آن به بيش از 30 مأخذ شرقى و غربى اسلامى استناد كرده است كه بعضى از آن منابع مانند کتاب الاخبار المنثوره تأليف ابوبكر صولى، اخبار الدولة العامريّة تأليف ابوحيّان و طبقات خلفاء الاندلس تأليف سكن بن ابراهیم كاتب امروز ديگر در دست نيست.

    وضعيت کتاب

    کتاب حاضر در برنامه مشتمل بر پاورقى‌هاى محقق و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:

    فهرست اعلام، شهرها و جاى‌ها، اشعار، قافيه‌ها، کتاب‌ها و رساله‌هایى كه مؤلف در متن کتاب از آنها نام برده است، منابع و مآخذ و فهرست موضوعات و تراجم.

    پانويس


    منابع مقاله

    1. لسانى فشاركى، محمد على، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد دوم، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374
    2. مقدمه محقق و متن کتاب.

    وابسته‌ها