إرشاد الحيران إلی توجیهات القرآن
| إرشاد الحيران إلي توجیهات القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابو مزیریق، احمد عبد السلام (نويسنده) |
| ناشر | دار المدار الإسلامي |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 2011م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9959-29-182-0 |
| موضوع | تفاسیر ادبی - تفاسیر اهل سنت - قرن 14 - قرآن - اعراب |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 12 |
| کد کنگره | /الف27 الف4 98 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
إرشاد الحيران إلی توجيهات القرآن، نوشته احمد عبدالسلام ابومُزَیریق است. این کتاب، در زمره تفسیرهای اهل سنت در قرن پانزدهم هجری است که در آن، همه سوره‌های قرآنی تفسیر شده و در دوازده جلد در کشور لیبی چاپ و عرضه گردیده است.
مفسر در نگارش کتاب خود، فقط از منبع‌های تفسیری اهل سنت، به‌ویژه «التحرير و التنوير» و «في ظلال القرآن» بهره جسته است. روش تفسیری او بر پایه تفسیر ادبی از قرآن می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که مباحث مفردات، اعراب و بلاغت در سرتاسر مجلدهای دوازده‌گانه و در ذیل تمام سوره‌ها دیده می‌شود؛ البته، روش‌های دیگری مانند تفسیر قرآن به قرآن و گرایش‌های علمی و اجتماعی را نیز می‌توان در آن یافت[۱].
مُزیریق مجموعاً از این عالمان تفسیر بهره جسته است: محمد بن جریر طبری (که بهره فراوانی از تفسیر او، «جامع البيان عن تأويل القرآن» برده است)، نیشابوری و آرای تفسیری او، ابن کثیر و روش تفسیری قرآن به قرآن او، نسفی و آرای استوار او در توجیه آیه‌ها، رازی و آرای کم‌نظیر او در ربط میان آیات، آلوسی و دانش نحو او در اعراب آیه‌ها در «روح المعاني»، رشید رضا و تفسیر «المنار» او، سید قطب و تعبیرها، توجیه‌های قرآنی و تصویر فنی که از آیات در «في ظلال القرآن» ارائه می‌دهد و ابن عاشور و تفسیر «التحرير و التنوير» او[۲].
این، نخستین تفسیری است که نویسنده‌اش آن را بر مبنای قرائتی که «قالون» از «نافع مدنی» کرده، بدون اینکه از آن به‌سوی قرائت‌های دیگر بیرون رود، تحریر نموده است. همچنان‌که او مذهب فقهی اهل مدینه را مبنایی برای تحلیل مسئله‌های فقهی قرار داده است.
ابومزیریق با هدف دوری از اسرائیلیات، جایگاهی برای روایت‌ها (حتی روایات اهل سنت) در تفسیرش نگذاشته است. این تفسیر از بحث‌های علوم قرآنی تُهی نیست و مفسر به فراخور حال، به برخی از این مبحث‌ها مانند تناسب، اعجاز، نَسخ، حروف مقطعه، سبب نزول و دیگر موارد پرداخته است. مفسر در ذیل برخی از آیه‌ها دیدگاه‌های تفسیری تازه‌ای را بیان نموده است. او در مبحث مفردات لغت، واژه‌ها را بدون درازگویی، معنا کرده است و در مبحث «اِعراب» از اختلاف‌های نحوی و تعدد وجه‌های مختلف اِعراب واژه‌ها دوری‌جسته و به یک وجه اِعرابی بسنده نموده است. او در مبحث شیوه‌های بلاغی، از فنون و زیبایی‌های آن در نص قرآنی به‌اعتبار اینکه آن فنون، یکی از وجوه اعجاز قرآن است، بهره‌گرفته، سپس خلاصه‌ای از معنا و آنچه از توجیهات و احکام واژه‌ها و عبارت‌ها را در بر دارد، ارائه داده است[۳].
مزیت‌های تفسیر إرشاد الحيران ابومُزیریق از دانش‌های لغت، نحو و بلاغت بهره جسته و رابطه‌های میان موضوع‌ها، سوره‌ها و آیه‌های قرآن را توضیح داده است. او از مزیت‌های کتاب‌های تفسیری از آغاز پیدایش دانش تفسیر تاکنون بهره برده است. او دو تفسیر گران‌سنگ معاصر از ابن عاشور و سید قطب را با یکدیگر ممزوج نموده و از میان آن‌ها تفسیر خود را بیرون آورده است؛ بدین‌گونه که از درازگویی ابن عاشور (هرچند نیکو است) و از غلو در نقدهای سید قطب دوری‌گزیده است.
إرشاد الحيران به‌لحاظ پرباری، گردآوری نیکو، اعتدال و دوری از تعصب و غلو و دربرداشتن چکیده مطالب کتاب‌های تفسیری از آغاز تاکنون ممتاز گردیده و خواننده را از تفسیرهای پیشین و کنونی بی‌نیاز می‌کند. این تفسیر از گفتارهای خرافی و چرند، دیدگاه‌های سست، روایت‌های بی‌پایه، اسرائیلیات ساختگی و آرای بی‌دلیل دور است و کلام را به اندازه آورده، مگر در جایی که نیاز به حاشیه‌هایی بوده است.
ابومُزیریق تعبیرها و دریافت‌های تازه‌ای را در تفسیرش به‌کار برده است؛ نوآوری‌هایی مانند آوردن مصداق‌های تازه برای واژه «دابه» در پایان سوره نمل که از آن به خودرو (ماشین) و قطار تعبیر می‌کند؛ چراکه، این دو نیز به‌نوعی، از زمین برآمده و مصنوع گشته‌اند و...
یا مثلاً، «ظهور» را در آیهوَ إِذْ أَخَذَ رَبُّك مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِيتَهُمْ، به بیرون آمدن و حرکت آدمی به‌سوی زندگی معنا کرده است. پس ظهور را مصدر این حرکت دانسته و «مِن» که پیش از آن آمده، نشانگر آغاز حرکت است. بنابراین، معنای آیه چنین می‌شود: خداوند از هنگام پیدایش پدران و توانشان بر ازدواج، به ایجاد فرزندان آغازید.
همچنین، او به بازگشت عیسی(ع) در آخرالزمان و مسحور شدن پیامبر(ص) باور ندارد.
او نسخ را به معنای «نقل» می‌گیرد؛ بدین‌گونه که برخی از محتوای شریعت‌های پیشین به دین اسلام آورده شده است.
او «عصمت» را از آیه 67 سوره مائده:وَ اللَّهُ يعصِمُك مِنَ النّاسِ در معنایی فراتر از محافظت پیامبر(ص) از قتل - که معنای شایع میان مفسران است - می‌گیرد؛ بلکه، عصمت را صیانت ایشان از کشته شدن، سحر و نیرنگ دشمنان می‌داند.
او «نار» را در آیه 46 سوره غافر:النَّارُ يعْرَضُونَ عَلَيها غُدُوًّا وَ عَشِيَّا، به معنای آنچه از رِجز و عقوبت‌هایی مانند طوفان، ملخ، شپش، قورباغه، خون و دیگر مجازات‌ها است، می‌داند. او فزونی فصاحت و روانی کلام هارون(ع) بر موسی(ع) را به حضور بیشتر هارون در میان فرعونیان تعبیر می‌کند و داستان تکه آتش (اخگر) و خرما و آزمودن موسی(ع) در کودکی را که به لکنت زبان او انجامید، بی‌اساس می‌انگارد.
او گوناگونی زبان‌ها و رنگ‌های آدمیان را در آیه 22 سوره روم:وَ اخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكمْ وَ أَلْوَانِكمْ، به گوناگونی صداها و پوست چهره‌ها معنا می‌کند[۴].
در آغاز نخستین جلد، شرحی از زندگی ابومزیریق و مهم‌ترین کسانی که در زندگی علمی او نقش داشته‌اند و نیز آثار علمی او آورده شده است[۵].
ساختار نوشتاری تفسیر، این‌گونه است که در آغاز، نص مجموعه‌ای از آیه‌ها درج می‌شود، سپس سلسله مباحث مفردات لغوی، اِعراب و اسلوب بلاغی آورده شده و در آخر، خلاصه‌ای از معنای عام، توجیه‌ها و احکام آیه‌ها بیان می‌گردد[۶].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- کدخدا، راضیه، «روش تفسیری إرشاد الحيران إلی توجيهات القرآن»، پایگاه اینترنتی ویرا ساینس