أسرار النحو

أسرار النحو
پدیدآوران	ابن کمال پاشا، احمد بن سلیمان (نويسنده) حامد، احمد حسن (محقق)
ناشر	دار الفکر
مکان نشر	اردن - عمان
سال نشر	13سده
چاپ	1
شابک	‎-
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف9 6151 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

أسرار النحو، نوشته شمس‌الدین احمد بن سلیمان، معروف به ابن کمال پاشا (متوفای 940ق)، از فقها، مفسران و ادبا است. اثر یادشده در ادبیات (نحو) به نگارش درآمده و توسط احمد حسن حامد تحقیق شده است.

کتاب حاضر، مشتمل بر مباحث نحوی در سه بخش اسم، فعل و حرف است.

کاربرد برخی عبارات و اصطلاحات مانند جر، ضمیر، ظرف و... توسط نویسنده در کتاب، همچنین هم‌رایی وی با بصریان در مسائلی از جمله در خبر کان و... عدم توجه به آراء کوفیان به‌اضافه تصریحات وی در کتاب «الفلاح في شرح المراح» با عبارت «عند أصحابنا البصريين»، نشان‌دهنده پیروی نویسنده از مکتب نحوی بصره است.

به دلیل شباهت کتاب در ساختار و ترتیب مباحث آن با کتاب «المفصل» زمخشری (م 538ق)، به نظر می‌‌رسد نویسنده در تدوین آن متأثر از زمخشری بوده است.

نویسنده، ساختار کتاب را بر اساس تقسیم کلمه به اسم، فعل و حرف تنظیم نموده است. در بخش اسم، به معرب و مبنی و غیر متصرف پرداخته و از مرفوعات سخن گفته است. او این بحث را با فاعل آغاز نموده و با ملحقات آن، یعنی مبتدا و خبر، خبر إن و اخوات آن و خبر لای نفی جنس ادامه داده است. منصوبات از دیگر مطالب این بخش است که به مفعول و اقسام آن اختصاص یافته است. در ادامه به بحث از مجرورات به‌اضافه لفظی و معنوی پرداخته شده است. بحث از توابع از جمله بدل، عطف... و مبنیات، مانند: اسم اشاره، ضمیر، اسم موصول و... از دیگر مباحث است. نویسنده سپس از اسم به جهت معرفه یا نکره بودن، سخن به میان آورده و در ذیل اسم معرفه، به اعلام، اسماء اشاره، اسم موصول پرداخته، سپس اسم نکره و مصادیق آن را ذکر کرده است. مذکر و مؤنث، اسم مقصور، اسم فاعل، اسم مفعول، مصدر، صفت مشبهه و... مباحث دیگر این بخش را تشکیل داده است. بخش دوم، به فعل اختصاص یافته و در آن به فعل ماضی، مضارع منصوب و مرفوع، فعل امر و اقسام فعل ماضی پرداخته و افعال قلوب، افعال ناقص، فعل تعجب و افعال مدح و ذم را ذکر کرده است.

مطالب بخش سوم، پیرامون حرف است. حروف ناصبه فعل مضارع، حروف عطف، استفهام، تنبیه، شرط و... تاء تأنیث، تنوین و در آخر بحث از نون تأکید، مباحث این بخش را تشکیل داده است.

نویسنده در این اثر از شواهد قرآنی قابل توجهی استفاده کرده، اما شواهد شعری و نثری و حدیث را به شکل محدود آورده است.

از ویژگی‌های اثر که آن را از سایر آثار نحوی متمایز ساخته است، عدم مخلوط کردن مباحث نحوی و صرفی، پرهیز از ذکر اختلافات نحوی به شکل گسترده، استفاده از منابع اصلی نحوی مانند آثار سیبویه، ابوعمرو بن العلاء، ابوعلی فارسی، کسایی و... است.

بااین‌وجود، نقدهایی نیز بر این اثر وجود دارد؛ از جمله آن، عدم ارتباط میان عنوان کتاب و محتوای آن، عدم نوآوری در مباحث مگر در موارد مختص به آراء نویسنده، عدم انسجام و هماهنگی در طرح مباحث و غفلت از ذکر برخی مطالب است.

محقق در پاورقی به آدرس‌دهی آیات، روایات، شواهد شعری، امثال، اقوال علمای نحو و معانی و بیان پرداخته و توضیحات مختصری پیرامون برخی از شخصیت‌های ادبی ذکرشده در متن، داده است.

منابع مقاله

مقدمه محقق.