گنجینه دیوان نشاط اصفهانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =  

'''گنجینه دیوان نشاط اصفهانی'''، اثر عبدالوهاب نشاط اصفهانی (1175-1244ق)، کتابی است یک‌جلدی به زبان فارسی با موضوع ادبیات و شعر. این اثر حاوی غزلیات، قصاید، ترکیب‌بندها، مثنوی‌ها رباعیات و ترانه‌ها و قطعات و غزل‌های خُردِ عبدالوهاب نشاط اصفهانی، از شاعران دوره قاجار و از نزدیکان فتحعلی‌شاه است. کتاب با مقدمه و تصحیح و مقابله دکتر حسین نخعی چاپ شده است.

نشاط در سرودن غزل و قصیده و ترکیب‌بند و مثنوى و قطعه و رباعى و ترانه هنرورى نموده و مجموعه شعرهاى گنجینه او عبارت است از دویست و نود غزل و پانزده شانزده قصیده و دو ترکیب‌بند و هفتادوسه رباعى و نزدیک هزار بیت مثنوى و چند ترانه و دوبیتى و تک‌بیت‌هایى چند، اما در هیچ‌یک از نسخه‌هاى خطى و چاپى گنجینه به‌اندازه مذکور، شعر وجود ندارد و هرکدام با دیگرى هم از نظر اندازه شعر و هم از نظر چگونگى شعرها، تفاوت دارد. نشاط گذشته از این شعرها، شعرهاى عربى و ترکى نیز دارد. <ref>ر.ک: پیشگفتار چاپ اول کتاب، ص29</ref>

او از میان شعرهاى گوناگون به غزل بیشتر پرداخته است. دل‌نشینی و شیرینى غزل‌هاى نشاط تا بدانجاست که استاد سخن‌شناس، شادروان بهار دراین‌باره نوشته است:

«راستى غزل‌هاى نشاط در میان متأخران بسیار مطبوع افتاد چه به اقتفاى خواجه حافظ علیه‌الرحمه غزل مى‌گفت و اگر جز این یک غزل که مطلع آن این است:

طاعت از دست نیاید گنهى باید کرد***در دل دوست به هر حیله رهى باید کرد

دیگر هیچ نداشت براى بزرگى و علو مقام شعرى او کافى بود و حال‌آنکه قصاید و غزلیات مطبوع و لطیف بسیار دارد...». <ref>ر.ک: همان، ص30</ref>

چرا چو ابر نگریى، چرا چو باد نکوشى***چرا به روز ننالى، چرا به شب نخروشى

ز ذوق بندگى اى خواجه گر شوى چو من آگه***اگر به هیچ خرندت که خویشتن نفروشى

 

اى خوشا آغاز غم پرداز عشق***اى خوشا انجام به ز آغاز عشق

 

مرحبا اى عشق غم‌پرداز ما***اى تو هم همراز و هم غماز ما

 

اى فزون از فکر و از تدبیر ما***هم جنون ما و هم زنجیر ما

این غصه و غم از پى چندین طرب است***ور هست غمى باز نشاط از عقب است

 

صبح از اثر شام و بهار از پى دى***بیند کس و پس غمین نشیند عجب است

باشد به دل شکایت اگر از غمى ترا ***با هیچ‌کس مباد حکایت از آن کنى

 

گر دوست است رنجه نماییش دل ز غم***ور دشمن است خاطر او شادمان کنى. <ref>ر.ک: همان، ص31-32</ref>

 

 

هز الغصون من الصبا***و الوردیبد و یستر

 

ام وجه ذى دل خفى***حینا و حینا قد ظهر

 

شمس الضحى، قمر الدجى***فلک العلى، ملک البشر

 

فتح على شاه الذى***هو ابن جد ابو الظفر

 

غلب السماء بقدره***و اذا قضى قلب القدر

کم اصبح راجیا و کم انتظر***کم امسى خایبا و کم اصطبر

 

کم اعذل مهجتى و کم اعتذر***یا قوم الیس لى لدیکم خبر. <ref>ر.ک: همان، ص32</ref>

 

نشاط در سرودن شعر ملمع نیز توانا بوده و مصرع‌ها و بیت‌هاى بسیارى به عربى و گاه به ترکى در کنار شعرهاى فارسى نشانده است. غزل 89 در صفحه 81 این دفتر معجونى است از ترکى و فارسى و عربى و دو بیت آغازین آن چنین است:

 

 

 

 

 

نشاط چنان‌که گفته شد از هواخواهان و دوستاران دبستان بازگشت ادبى بوده و همواره مى‌کوشیده شعر فارسى را از تباهى و فساد سبک هندى رهایى بخشد و آن را دوباره به راه پیشینیان و استادان قدیم رهبرى کند. نشاط در شیوه غزل‌سرایی بیشتر پیرو سعدى به‌ویژه حافظ بوده. در قصیده و تغزل و مثنوى نیز نظامى گنجوى، انورى، امیر معزى، مولوى، عبید زاکانى و جامى و استادانى دیگر را پیشرو خود قرار داده و در ضمن پیروى از آنان پاره‌اى از قصیده و غزل‌هایشان را پاسخ گفته است. ارادت نشاط به نظامى گنجوى نیز کمتر از دیگران نبوده است. حکیم گنجه در آغاز «لیلى‌ومجنون» خود گفته است:

و نشاط تحت تأثیر او چنین سروده:

دل مى‌شکند شکنج زلفت***اى مرهم دل‌شکستگى‌ها

جامى نیز از کسانى بوده که نشاط را اینچنین به پیروى از خود واداشته است:

شد مختلف به مخرج اگر نه چه شد که هست***یک صوت و یک ترانه گهى مدح و گه هجا

عشق است باد و هست از او ره سوى مراد***لیک از صواب گاه گراید سوى خطا

روى‌هم رفته بیشتر شعرهاى نشاط و بلکه همه آنها در نهایت سادگى و روانى است. روانى و شیرینى سخن او چندان است که پاره‌اى از آنها به‌عنوان «پندواندرز» بر زبان همگان روان گشته و پاره‌اى از پند و اندرزهاى زبان همگان نیز زیوربخش سخنان دل‌نشین او گشته است مانند: حلوا به کسى ده که محبت نچشیدست. (غزل 29)

توانایى نشاط در دانستن قرآن و حدیث و تفسیر و دیگر دانش‌هاى دینى و آگاهی‌های فلسفی سبب شده که بیشتر شعرها به‌ویژه مثنوى‌هایش بدین زیورها آراسته گردد و گاه نیز این آراستگى پاره‌اى شعرهایش را دشوار و پیرایه‌دار ساخته است. نشاط به صنعت‌هاى شعرى نیز گاهگاه به دیده التفات نگریسته و از آن میان «تجنیس و تضمین» را بیشتر بکار برده. در شعرهاى نشاط جاى‌جاى اصطلاح‌ها و ترکیب‌هاى ویژه‌اى مانند: «خیال خودپرستان» «بند بپا مسکین» «چشمه طلب عطشان» و نیز واژه‌هاى درشت و غریبه‌اى مانند: متسغرب-معجب-شنعت-سقیم-وحل-مشئووم-اولى‌الابصار-ظلام، یا: یرلیغ-اشتلم-لاغ و صدها واژه دیگر به چشم مى‌خورد ولى او در گنجاندن این واژه‌هاى خشن و حتى جمله‌ها و ترکیب‌هاى عربى در شعر فارسى چنان چیره‌دست بوده که شعرش لطافت و روانى خود را از دست نداده است. در قصیده‌ها و قطعه‌ها و رباعى‌ها به‌ویژه در غزل‌هاى نشاط «ردیف» زیاد به چشم مى‌خورد و اگرچه «ردیف‌هاى فعلى» بیشتر توجه داشته ولى از بکار بردن ردیف‌هاى دیگر نیز دورى نگزیده و حتى در این راه زیاده‌روى نیز نموده است. تکرار قافیه نیز در شعرهاى نشاط زیاد است.<ref>ر.ک: همان، ص33-39</ref>

<references/>

==منبع مقاله==

== وابسته‌ها ==