کتاب الزهد

کتاب الزهد، اثر هناد بن سری کوفی (152- 243ق)، کتابی است حدیثی دربردارنده احادیث مربوط به زهد، ادب و اخلاق که با تحقیق عبدالرحمن بن عبدالجبار فریوایی به چاپ رسیده است.

‏کتاب الزهد
کتاب الزهد
پدیدآورانهناد بن سري (نويسنده) فريوائي، عبدالرحمن بن عبدالجبار (محقق)
ناشردار الخلفاء للكتاب الإسلامي
مکان نشرکويت
سال نشرمجلد1: 1985م , 1406ق, مجلد2: 1985م , 1406ق,
زبانعربی
تعداد جلد2
کد کنگره
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

نام دیگر کتاب

در بعضی از نسخ، نام کتاب به‎صورت «کتاب الزهد في الدنیا و ما فیها» درج گردیده است[۱].

اهمیت کتاب

آنچه نشانگر اهمیت کتاب است، علاوه بر علمیت ماده و مطالب آن در ابواب مختلف زهد، ادب و اخلاق پسندیده و نیکو[۲]، استفاده بسیاری از علما و بزرگان در تألیفات خویش از آن می‎باشد که علاوه بر استفاده از آن در صحیح مسلم، ابوداود، نسایی، ترمذی و ابن ماجه، می‎توان از افراد و کتب زیر، نام برد:

  1. ابونعیم در «الحلیة» که از دو طریق زیر از هناد بن سری نقل کرده است:
    1. از ابوحامد احمد بن محمد بن جبله از ابوالعباس محمد بن اسحاق سراج از هناد.
    2. از ابومحمد بن حیان: عبدالله بن محمد بن جعفر از ابویحیی عبدالرحمن بن محمد بن مسلم (یا سالم یا مسلم) از عناد.
  2. قرطبی در «التذکرة في أحوال الموتی و الآخرة»؛ وی با عبارت «قال هناد حدثنا الخ» به نقل از کتاب «الزهد» اشاره نموده است.
  3. حافظ بن حجر در «الفتح».
  4. سیوطی در «الدر المنثور»، «شرح الصدور» و «الجامع الصغیر»[۳].

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در 115 باب، عرضه شده است. ماده مطالب، برگرفته از قرآن کریم، اقوال مفسرین، احادیث نبوی، آثار صحابه، تابعین و آنچه پیرامون زهد انبیا(ع) نقل گردیده است، می‎باشد.

محقق می‎گوید: این کتاب از طریق محمد بن صالح بن ذریح عکبری به دست ما رسیده است و با این اسناد، کتاب به ابن خیر متصل می‎گردد[۴].

گزارش محتوا

در مقدمه ابتدا به معرفی کتاب به‎صورت مختصر پرداخته شده و سپس، ضمن شرح‎حال مفصل نویسنده و اشاره به نام شیوخ و شاگردان وی، به بررسی توثیق کتاب و نسبت آن به مؤلف پرداخته شده و در ادامه به موضوع و ماده کتاب، اهمیت آن و نسخ خطی موجود از آن، اشاره شده است[۵].

کتاب دربردارنده اکثر ابواب مربوط به زهد، رقاق، آداب، نیکی و صله‎رحم و نیز ابواب مربوط به صفات بهشت و دوزخ، ابواب مربوط به مرض، موت، عیادت و... می‎باشد که هر یک، تحت باب مستقلی ارائه شده است که مجموعاً شامل 1445 حدیث، اثر و اقوال انبیاء می‎باشد که حدود 40 درصد آن، احادیث مرفوعه بوده و تقریباً 60 درصد، جزء آثار و اقوال انبیاء می‎باشد[۶].

از جمله موضوعاتی که روایات در ذیل آن گردآوری شده است، می‎توان به امور زیر اشاره نمود: صفات حورالعین، صفات زنان بهشتی، صفات اهل جنت، صور اهل جنت، خوراکی‎ها و نوشیدنی‎های بهشتی، مراتب اهل بهشت، منازل انبیا و شهدا، شفاعت، خروج از آتش، خلود در آتش، برزخ، صراط، روز قیامت، عذاب قبر، عیادت مریض، عقوبت در دنیا، موعظه، توکل، مرگ و کمی مال و اولاد، زهد، فقر، معیشت پیامبر(ص)، معیشت اصحاب پیامبر(ص)، شکر بر نعمت، تواضع، کبر، ریا، توبه و استغفار، حق مسلمان بر مسلمان، حق همسایه، حق مهمان، صله‎رحم و... .

از جمله ویژگی‎های کتاب، آن است که بعضی از نصوص آن، در ابواب مختلف، تکرار گردیده است. همچنین روایاتی از برخی از رجال متروک و شدیدالضعف مانند یحیی بن عبیدالله بن موهب از پدرش و جویبر از ضحاک، در آن به چشم می‎خورد[۷].

وضعیت کتاب

از جمله اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب، عبارتند از:

  1. تحقیق اسم کتاب و نسبت آن به مؤلف؛
  2. تحقیق نصوص کتاب؛
  3. شماره‎گذاری ابواب کتاب و احادیث و آثار آن؛
  4. تقدیم و تأخیر بعضی از ابواب کتاب و احادیث؛
  5. اشاره به مکان آیات در سور قرآن کریم؛
  6. تصحیح برخی از کلماتی که در هنگام اهمال شکل صحیح آن‎ها، معانی‎شان نیز تغییر می‎کند و ضبط اسامی؛
  7. اشاره به اسناد احادیث و آثار؛
  8. شرح و توضیح برخی از کلمات غریب و دشوار؛
  9. تخریج نصوص؛
  10. اضافه کردن 154 نص بر نسخه اصلی از سایر نسخ؛
  11. تهیه فهارس فنی به‎منظور تسهیل در یافتن مطالب کتاب[۸].

فهارس کتاب در انتهای جلد دوم جای گرفته است که به ترتیب عبارتند از فهرست آیات؛ احادیث نبوی؛ آثار؛ حدیث یا اثر هر یک از روات، منابع مورد استفاده محقق و فهرست ابواب کتاب.

پاورقی‎ها توسط محقق و بسیار محققانه و دقیق نوشته شده و در آن‎ها، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ[۹] و ذکر نام کتاب یا راویانی که به تخریج روایت پرداخته‎اند[۱۰]، به ترجمه روات و بررسی اسناد روایات و اشاره به وثاقت یا عدم وثاقت و ضعف روات و صحت یا ضعف اسناد روایات پرداخته شده است[۱۱].

پانویس

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

کتاب الزهد (ابن ابي عاصم)

کتاب الزهد (اسد بن موسی)