پنج گنج
پنج‌گنج، اثر خواجه عمادالدین علی فقیه کرمانی (احتمالا 690-773ق)، عبارت است از پنج مثنوی به نام‌های «صحبت‌نامه»، «محبت‌نامه»، «ده‌نامه»، «صفانامه» یا «مونس الابرار» و «طریقت‌‌نامه» که به اهتمام رکن‌الدین همایون‌فرخ، منتشر شده است.
| پنج گنج | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عماد فقیه کرمانی، علی بن محمود (نويسنده) همایون‌فرخ، رکن‌الدین (سایر) |
| ناشر | [بی نا] |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شعر فارسی - قرن 8ق عماد فقیه. علی بن محمود? 690? - 773ق . - نقد و تفسیر شعر عرفانی - قرن 8ق |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR5571/پ9ع8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
موضوع این مثنوی‌ها، به سبب مقام عرفانی و مذهبی عمادالدین، بیشتر مسائل اخلاقی و عرفانی، معارف مذهبی و آموزه‌های تعلیمی و آداب خانقاهی است[۱].
اثر حاضر، از جمله مثنوی‌های ماندگار ادب فارسی است که مضامین اندرزی و حکمی در آن با اندیشه‌های عرفانی درهم آمیخته و مشحون از مفاهیم و موضوعات اخلاقی و تعلیمی است که برخی از آنها، عبارتند از:
- قناعت و پرهیز از حرص و آز: عماد، انسان قانع را عزیز هر دو عالم می‌داند و عزت و سربلندی را در قناعت می‌بیند:
| بود قانع عزیز هر دو عالم | که عزت در قناعت گشت مدغم |
او همچنین حرص و آز را که نقطه مقابل قناعت است، آتشی گدازنده می‌داند و از خدا می‌خواهد که او را از این آتش برهاند:
| خلاصم ده از بوته حرص و آز | کزین آتشم روز و شب در گداز |
- گشاده‌دستی و سخاوت: فضیلت جود در پنج‌گنج عماد، بسامدی بالا دارد. او شیوه کرم را شیوه انبیا می‌داند:
| رسم کرم قاعده انبیاست | هرکه ندارد کرم، از اشقیاست |
- صبر در اندیشه عماد: صبر همچون شربتی است که اگرچه تلخ‌نماست، باید آن را همچون شکر نوشید؛ زیرا عین دواست:
| شربت صبر ار چه مرارت‌نماست | چون شکرش نوش، که عین دواست |
- توکل: عماد درباره توکل بر این باور است که:
| هرکه توکل به خدا می‌کند | یاری او در همه جا می‌کند |
این شاعر توکل را به معنی واگذاری صرف امور به خدا و گسستن از اسباب نمی‌داند، بلکه معتقد است عارف از اسباب دل برنمی‌گیرد، اما اسباب را از مسبب می‌بیند.
- امانت‌داری: عماد که شعرش سرشار از درس‌های اخلاقی است، انسان را به امینی و ترک حرص در زمان امانت‌داری فرامی‌خواند:
| وقت امانت چو امینی کنی | زیبدت ار گوشه‌نشینی کنی | |
| حرص رها کن، چو امانت نهند | ورنه گواهی به خیانت دهند[۲] |
پانویس
منابع مقاله