پانی‌پتی، ثناء‌الله

قاضی محمد ثناءالله پانی‌پتی عثمانی مظهری نقشبندی (1143-1225ق)، از علمای نقشبندی و حنفی شبه قاره هند در قرن دوازدهم هجری است که مرید شیخ محمد عابد لاهوری سنامی و میرزا مظهر جان ‎جانان بوده و کتاب «سيف‎ المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.

پانی‌پتی، ثناء‌الله
نام پانی‌پتی، ثناء‌الله
نام‌های دیگر پاني پتي مجدد نقشبندی، ثناء الله

مظهري عثماني، محمد ثناء الله

نام پدر
متولد 1143r
محل تولد پانی‌پت در نزدیکی دهلی هندوستان
رحلت 1225ق / 1810م
اساتید شیخ محمد عابد لاهوری سنامی

میرزا مظهر جان‎ جانان

برخی آثار التفسير المظهري
کد مؤلف AUTHORCODE02755AUTHORCODE

زادروز، زادگاه

«قاضی محمد ثناءالله پانی‌پتی عثمانی»، صوفی برجسته طریقه مجددی نقشبندی و عالم و فقیه حنفی شبه قاره هند است که در سال 1143ق/ 1730م، دیده به جهان گشود. زادگاه و موطن او پانی‌پت، در نزدیکی دهلی بود و نسب وی با 12 واسطه به شیخ جلال‎الدین چشتی صابری پانی‌پتی (د 765ق/1364م)، ملقب به کبیرالاولیاء و از جانب او به عثمان‎ بن ‎عفان می‌رسید و نسب عثمانی او نیز از همین روست[۱].

تحصیل، جایگاه علمی، مناصب

ثناءالله از خردسالی استعدادی درخشان داشت و در 7 سالگی حافظ قرآن بود. وی در نوجوانی زبان عربی را فراگرفت، سپس به دهلی رفت و نزد ولی‌الله بن ‎عبدالرحیم عمری - ‎شاه ‎ولی‌الله محدث دهلوی (د 1176ق/1762م) ـ فقه و حدیث آموخت و در 18سالگی در فقه و اصول کارآمد گردید و چنان در این علوم چیره شد که شاه ‎‎عبدالعزیز بن‎ ولی‌الله دهلوی او را «بیهقی وقت» نامید. وی همچنین در جوانی به سلوک و تصوف روی آورد و نخست به شیخ محمد عابد لاهوری سنامی (د 1160ق/1747م) دست ارادت داد و به سفارش همو پس از وفات وی به مریدی نزد میرزا مظهر جان‎ جانان (د 1195ق/1781م) رفت[۲].

ثناءالله که به ارشاد شیخ خود بیشتر اوقاتش را به ذکر و مراقبه و قرائت قرآن می‎گذرانید، در مدتی کوتاه به مراتب بلندی رسید. میرزا مظهر به ثناءالله علاقه بسیار داشت و او را به دلیل جدیت در سلوک، دیانت و تقوا، «علم‎الهدیٰ» لقب داد و خلیفه خود گردانید. ثناءالله آنگاه به پانی‌پت بازگشت و در آنجا چندی منصب قضا و حل اختلافات میان مردم را برعهده گرفت و به همین سبب، به قاضی نیز نام‎بردار شد. وی از گرایش مردم زادگاهش به تشیع ناخرسند بود و آن را انحراف از صراط مستقیم می‌انگاشت و به این منظور کتاب «سيف ‎المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.

وفات

ثناءالله در 1225ق/ 1810م، در پانی‌پت درگذشت و در همان‎ جا به خاک سپرده شد[۳].

آثار

وی دارای تألیفات متعددی است که برخی از آنها به‎صورت نسخه خطی است و برخی دیگر به چاپ رسیده‌اند. آثار او به‎ترتیب موضوع اینهاست:

الف)- اخلاق و تصوف:

  1. إرشاد الطالبين (به فارسی)؛
  2. معرفت شیخ کامل (به فارسی)؛
  3. محبوب العارفين (به فارسی)؛
  4. رساله در مسئله سماع و وحدت وجود؛
  5. حواشی بر المقالة المرضية (الوضية) في النصيحة و الوصية (که وصیت‎نامه اخلاقی شاه ولی‌الله دهلوی است و ثناءالله بر وصایای سوم، چهارم، پنجم و هفتم آن شروحی به فارسی نوشته است).

ب)- فقه و حقوق:

  1. حقيقة (حقوق) الإسلام (به فارسی)؛
  2. الأخذ بالأقوی (که در آن مسائل را همراه با مآخذ، دلائل و آراء ائمه چهارگانه اهل سنت بیان کرده است)؛
  3. مالابُدّمنه (در فقه حنفی، به نظم فارسی و در 9 کتاب و یک خاتمه که از کتاب‌های درسی متداول در شبه قاره است)؛
  4. رساله در حرمت غنا (به فارسی)؛
  5. رساله در حرمت متعه؛
  6. رساله در عُشر و خراج.

ج)- قرآن و حدیث:

  1. تفسیر مظهری؛
  2. جواهر القرآن؛
  3. حلية‎ النبي؛
  4. شرح دعای حزب البحر؛
  5. فضایل نماز؛
  6. ترجمه تذكرة الموتیٰ و القبور (که ترجمه فارسی کتاب جلال‎الدین سیوطی است)؛
  7. تذكرة المعاد (قیامت‎نامه) (به فارسی که به‎جز باب اول - ‎که خود آن را تألیف کرده - ‎برگزیده‌ای از کتاب سیوطی با عنوان «البدور السافرة في أمور الآخرة» است).

د)- عقاید و کلام:

  1. نجم‎ الهداية (به فارسی)؛
  2. فایده جلیله، در رد تصوف و فلسفه؛
  3. سيف المسلول (شمشیر آخته)؛
  4. رساله احقاق[۴].

دو کتاب دیگر نیز به فارسی از وی یاد کرده‌اند: شهاب ثاقب و وصیت‎نامه، که آن را در 80 سالگی خطاب به خانواده و دوستان خود نوشته است[۵].

پانویس

  1. ر.ک: خالقی، محسن، ج13، ص‎565
  2. ر.ک: همان
  3. ر.ک: همان
  4. ر.ک: همان، ص565-‎566
  5. ر.ک: همان، ص566

منابع مقاله

خالقی، محسن «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1383.

وابسته‌ها

التفسير المظهري