ویتمن ایرانی: فراتر از پذیرش ادبی

ویتمن ایرانی: فراتر از پذیرش ادبی
پدیدآوران	فومشی، بهنام (نویسنده) حسینی، مصطفی (مترجم)
ناشر	خاموش
مکان نشر	اصفهان
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎9ـ30ـ5748ـ622ـ978
کد کنگره	‏

ویتمنِ ایرانی: فراتر از پذیرش ادبی تألیف بهنام فومشی، ترجمه مصطفی حسینی (عضو هیئت علمی دانشگاه ابوعلی سینای همدان)؛ این کتاب به پذیرش والت ویتمن، شاعر نامدار آمریکایی در یک دورۀ تقریباً صدساله در ایران معاصر می‌پردازد. نویسنده برای روشن‌داشت اقبال ادبی به ویتمن در ایران ـ بین سال‌های 1301 تا 1398 ـ ذائقۀ ادبی و زندگی اجتماعی و سیاسی ایرانیان را طی این سال‌ها به تفصیل و با تکیه بر مستندات بررسیده است.

ساختار

کتاب با پیش‌گفتار مترجم آغاز می‌شود و پس از یاد و سپاس و بیان مقدمه، از نه فصل تشکیل شده است. در پایان هم نتیجه‌گیری، منابع و نمایه آمده است.

گزارش محتوا

آمریکاییان در بسیاری از موراد، چنان‌که باید نتوانستند نبوغ شاعران خود را به‌هنگام بشناسند؛ برای مثال منتقدان ادبی والت ویتمن را که بعدها او را به عنوان «شاعر آمریکا» و «شاعر سپیدموی» پذیرا شدند، تقریباً در تمام عمرش نکوهیدند، نویسندگان و شاعران هم‌روزگارش از او دوری می‌جستند و حتی نام و شعرش را به جنگ‌های ادبی راه ندادند. با گذشت زمان، شعر وی مرزهای آمریکا را درنوردید و آوازه‌ای جهانی یافت؛ به گونه‌ای که «ویتمن هم شاعر ملی آمریکا و ... و هم اولین شاعر آمریکایی شد که شهرت بین‌المللی چشمگیری به دست آورد». ایران هم یکی از کشورهایی بود که شعر ویتمن سفر بدان را آغاز کرد.

این کتاب به پذیرش والت ویتمن، شاعر نامدار آمریکایی در یک دورۀ تقریباً صدساله در ایران معاصر می‌پردازد. نویسنده برای روشن‌داشت اقبال ادبی به ویتمن در ایران ـ بین سال‌های 1301 تا 1398 ـ ذائقۀ ادبی و زندگی اجتماعی و سیاسی ایرانیان را طی این سال‌ها به تفصیل و با تکیه بر مستندات بررسیده است؛ بنابراین این کتاب چنان‌که از زیرعنوان آن دانسته می‌شود، فراتر از پذیرش ادبی است و پیشینۀ اجتماعی، سیاسی و حتی ایدئولوژیک را نیز دربر می‌گیرد. کتاب حاضر تحقیقی بینارشته‌ای است؛ از سویی به ادبیات تطبیقی و نقد ادبی و از دیگرسو به مطالعات ترجمه می‌پردازد.

سه فصل آغازین کتاب بر ویتمن، بدایع شعری او و بافت ادبی، اجتماعی و سیاسی از جمله گفتمان‌های غالب قرن نوزده آمریکا متمرکز است. غرض از این سه فصل و آنچه دربارۀ احوال و آثار ویتمن آمده است، این نکته است که آن را با پذیرش او در ایران مرتبط کند؛ بنابراین این فصول گزیده‌اند و برخی از جوانب آثار و اندیشۀ او را دربر نمی‌گیرند. فصل اول به احوال و آثار ویتمن می‌پردازد. فصل دوم به چرخش ویتمن از سیاست دموکراتیک به بوطیقای دموکراتیک می‌پردازد. ویتمن با درک بافت اجتماعی و سیاسی کشورش ضرورت بوطیقا و شعر تازه را احساس می‌کند. فصل سوم به ارتباط بین دموکراسی و ملی‌گرایی در این دورۀ خاص از تاریخ آمریکا می‌پردازد.

فصل چهارم این کتاب، اولین ترجمۀ فارسی ویتمن به قلم یوسف اعتصام‌الملک را برمی‌رسد که در سال 1301 انتشار یافت. چنان‌که از این فصل برمی‌آید، اولین ویتمن ایرانی که با ترجمۀ اعتصام‌الملک آفریده شد، شاعری مترقی اما نه لزوماً رادیکال یا انقلابی بود که با اهداف جنبش مشروطه و حرکت کشور به سوی دموکراسی همخوانی داشت.

ظهور تجدد ادبی در کشورهای مختلف با پیشرفت‌های چشمگیر در پذیرش ویتمن در سطح جهان مصادف بود. فصل پنجم خوانشی است از «ارزش احساسات در زندگانی هنرپیشگان (1318 ـ 1319)» و خوانش «پدر شعر نو» از شعر آزاد ویتمن و ساختار ادبی، اجتماعی و سیاسی آن. از منظر نیما، ویتمن تحولات مرتبط با تجدد را مشاهده و آن را وارد شعرش کرد.

فصل ششم کتاب رابطۀ بین «جولای خدا» سرودۀ پروین و «عنکبوت ساکت صبور» ویتمن را تحلیل می‌کند تا جنبه‌هایی از پذیرش خلاق پروین از شعر ویتمن را آشکار کند. تعامل بین نیروهای مختلف مانند سنت مناظره و شعر عرفانی فارسی، نبوغ شاعرانۀ پروین، زندگی شخصی او و خصایص یگانۀ عنکبوت ویتمن، به پذیرش خلاق پروین از شعر ویتمن می‌انجامد.

ایرانیان مایل‌اند که از رهگذر نیما به ویتمن بنگرند یا برعکس. فصل هفتم به این موضوع می‌پردازد که چه زمانی و چگونه این تداعی معانی بین این دو شاعر مدرن ادبیات فارسی و آمریکایی شکل گرفت؟ این امر تا حد زیادی مرهون فعالیت‌های احسان طبری، متفکر چپ‌گراست که تجدد ادبی به طور کلی و شعر نو به طور خاص را با ایدئولوژی چپ پیوند زد. او از نخستین نویسندگانی بود که شعری از ویتمن را ترجمه و او را به دنیای فارسی‌زبان معرفی کرد.

تحقیقات مربوط به مطالعات پذیرش یک نویسنده در فرهنگی دیگر عمدتاً به ترجمۀ آثار او به زبان مبدأ می‌پردازد. چنین مطالعاتی معمولاً ترجمۀ «تصویر» نویسنده را نادیده می‌گیرد. فصل هشتم به این جنبۀ مغفول‌مانده از پذیرش می‌پردازد و پاسخی است به این پرسش که ویتمن ایرانی چگونه به نظر می‌رسد؟ این فصل در پاسخ به این پرسش به بررسی تصویر رایج این شاعر در ایران معاصر می‌پردازد.

در فصل پایانی کتاب، کتاب «ای ناخدا ناخدای من (1389)» ترجمۀ گزیده‌ای از شعر ویتمن به فارسی به قلم فرید مقدمی بررسی شده است تا به پویایی عرضه‌داشت ویتمن در ایران معاصر بپردازد و رابطۀ پیچیدۀ بین شعر و سیاست در کنار تعاملات بین گفتمان‌های مخالف در ایران معاصر به‌ویژه در سال‌های اخیر را بررسی کند. همچنین در این فصل به گسترش پذیرش ویتمن در ایران پرداخته شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات