وهابیت: مبانی فکری و کارنامه عملی

‏وهابیت : مبانی فکری و کارنامه عملی

نام کتاب	‏وهابیت : مبانی فکری و کارنامه عملی
نام های دیگر کتاب	مبانی فکری و کارنامه عملی
پدیدآورندگان	سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏238‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏و‎‏9
موضوع	وهابیه - دفاعیه‎ها و ردیه‎ها
ناشر	موسسه امام صادق علیه السلام
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1388 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE20175AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«وهابيت، مبانى فكرى و كارنامه عملى»، تأليف آيت‌الله جعفر سبحانى، كتابى است كه به تحليل مكتب وهابيت و اصول فكرى پيروان اين مرام پرداخته است.

تمام تلاش اين كتاب اين است كه به شبهات پيرامونى اين مبحث كه پيروان اين آيين با تمسك به آنها بر ديگر مسلمانان و به‌ويژه شيعيان سخت گرفته و اتهام شرك و كفر بر آنها مى‌زنند، پاسخ داده شود (رحمانى‌زاده، حسين).

كتاب، به زبان فارسى و مقدمه آن در سال 1379ش، نوشته شده است.

ساختار

كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و در بيست فصل، مبانى فكرى و اعتقادى فرقه وهابيت و تاريخچه و سير تكوين و تشكيل اين آيين، بررسى شده است.

در فصول ابتدايى كتاب، ابتدا برخى از مفاهيم مرتبط با اديان توحيدى و به‌ويژه اسلام، تبيين گرديده و همچنين گذرى نيز به تاريخچه پيدايش وهابيت شده است.

نويسنده كتاب، به‌حسب كلامى بودنشان از همه منابع و روش‌ها بهره برده است؛ از آيات و روايات و استدلالات عقلى و نقلى (همان).

گزارش محتوا

در مقدمه، به ارزيابى اجمالى وهابيت پرداخته شده و ويژگى‌هاى اين مكتب، در سه مسئله دعوت به تجسيم، كاستن از مقامات انبيا و اولياى الهى و تكفير مسلمين خلاصه گرديده است (مقدمه، ص5-8).

در فصل اول، اتحاد، رمز پيروزى ملت‌ها بر مشكلات دانسته شده است. نويسنده بر اين نكته تأكيد دارد كه قرآن مجيد، همه جا «وحدت كلمه» را ستوده و امت اسلام را از «تفرقه و پراكندگى» برحذر داشته و در سيره و سنت پيامبر(ص) نيز، اتحاد و همبستگى مسلمين پيوسته مورد ستايش و سفارش بوده است؛ زيرا نخستين اقدام پيامبر(ص) در مدينه، اجراى عقد اخوت و برادرى ميان دو طايفه بزرگ اوس و خزرج بود. آنان در پى سال‌ها جنگ و خون‌ريزى با يكديگر، به‌صورت دو دشمن خونى درآمده بودند و حضرت به حكم «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ» (حجرات: 10)، ايشان را با هم برادر ساخته و واداشت تا كينه‌هاى كهن را فراموش كنند (ر.ك: متن كتاب، ص11-14).

در فصل دوم، به معرفى ابن تيميه و زمان، زندگى و انديشه او پرداخته شده است. نويسنده، معتقد است بررسى تاريخ زندگى ابن تيميّه و اوضاع اسف‌بار مسلمين در عصر وى، نكته‌هاى بسيارى را براى عبرت از تاريخ در بر دارد (همان، ص20).

احمد بن تيميه در سال 661ق، 5 سال پس از سقوط خلافت بغداد، در «حران» از توابع شام ديده به جهان گشود و تحصيلات اوليّه را تا 17 سالگى در آن سرزمين به پايان برد. حمله مغولان به اطراف شام، ترس عجيبى در دل‌ها افكنده بود و اين امر سبب شد كه عبدالحليم، پدر احمد، همراه خانواده و جمعى از بستگان، حران را به‌سوى دمشق ترك گويد و در آنجا اقامت كند.

تا سال 698ق، چيزى از احمد شنيده نشد، ولى از آغاز قرن هشتم به‌تدريج افكار شاذّ وى ظهور و بروز يافت؛ خصوصا موقعى كه ساكنين «حماة» از وى خواستند آيه «اَلرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى» را تفسير كند، در تفسير اين آيه دچار لغزش شد و براى خداوند جايگاهى در فراز آسمان‌ها كه بر عرش و سريرى متكى است، تعيين كرد (همان، ص24).

ابن تيميّه پيوسته افكار عمومى را - با نظر دادن برخلاف آراى مشهور و رايج مسلمين - متشنج مى‌كرد؛ تااينكه در سال 705ق، در دادگاه محكوم و به مصر تبعيد شد. وى در سال 707ق، از زندان آزاد شد، ولى تا سال 712ق، به شام برگشت و در آنجا به نشر افكار و نظريات خود پرداخت؛ تااينكه مجددا در سال 721ق، محكوم به زندان شد و در 728ق، در زندان درگذشت (همان، ص25).

در فصل سوم، به پيشينه فكرى و كارنامه عملى وهابيت پرداخته شده است. نويسنده، معتقد است طرح مجدد افكار ابن تيميه از سوى محمد بن عبدالوهاب - همچون طرح آنها توسط خود ابن تيميّه - در شرايط و اوضاع تاريخى بسيار نامناسبى صورت گرفت كه از جهاتى شايد بتوان گفت سخت‌تر و ناگوارتر از اوضاع ابن تيميه بود. رواج آراء ابن تيميه از سوى محمد بن عبدالوهاب (كه عنوان مكتب وهابيت را به خود گرفت) و سپس حمله وهابيان با پشتيبانى سياسى - نظامى شيوخ برخى از قبايل «نجد» به مناطق مسلمان‌نشين حجاز و عراق و شام و يمن، در دهه‌هاى نخست قرن 13 هجرى و قرن 19 ميلادى، صورت پذيرفت و اين، در حالى بود كه امت اسلام از چهار سو مورد هجمه شديد استعمارگران صليبى قرار داشت (ر.ك: همان، ص34).

در ساير فصول كتاب، به بررسى افكار و عقايد وهابيت پرداخته شده است. موضوعات و مباحث مطرح‌شده در اين فصول عبارتند از: مرزهاى توحيد و شرك در عبادت؛ بدعت در دين؛ زيارت قبور پاكان؛ سفر براى زيارت مرقد پيامبر(ص)؛ بزرگداشت قبور پاكان؛ زندگى پس از مرگ يا حيات برزخى؛ توسل به پيامبر(ص) و اولياء الهى؛ شفاعت يا تطهير و پالايش گنهكاران؛ درخواست شفاعت از شافعان راستين؛ مقامات و قدرت‌نمايى‌هاى اولياى الهى؛ تبرك به پيامبر و آثار بازمانده از وى؛ بزرگداشت مواليد اولياء الهى؛ نام‌گذارى فرزندان با پيشوند «عبد» و «غلام»؛ عمل نيك و اهداء پاداش آن؛ سوگند دادن خدا به حق بندگان برگزيده او؛ سوگند به غير خدا و گريه بر فراق عزيزان.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب و منابع و مصادر در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع (ر.ك: پاورقى، ص20)، به توضيح برخى از مطالب متن پرداخته شده است (ر.ك: همان، ص22).

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. رحمانى‌زاده، حسين، «نقد كتاب: وهابيت، مبانى فكرى و كارنامه عملى»، برگرفته از پايگاه خبرى اسپيناد، 27 خردادماه 1394، به آدرس اينترنتى:

http://espinad.com/blog/libtarbiat/963007 .

پیوندها

مطالعه کتاب ‏وهابیت : مبانی فکری و کارنامه عملی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور