نزهة النفوس‌ و الأبدان‌ في‌ تواريخ‌ الزمان

نزهة النفوس‌ و الأبدان‌ في تواريخ‌ الزمان، تألیف نورالدین‌ على‌ بن‌ داوود بن‌ ابراهیم صیرفی (819 -900ق‌‌)، معروف‌ به‌ ابن‌ داوود و جوهری‌، فقیه‌ حنفى‌ و مورخ‌ معاصر ممالیک‌ بُرجیة مصر است. این کتاب با تحقیق دکتر حسن حبشی در چهار مجلد در قاهره منتشر شده است.

نزهة النفوس‌ و الأبدان‌ في‌ تواريخ‌ الزمان
نزهة النفوس‌ و الأبدان‌ في‌ تواريخ‌ الزمان
پدیدآورانابن صیرفی، علی بن داود (نویسنده) حبشی، حسن (محقق)
ناشروزارة الثقافة. مرکز تحقيق التراث
مکان نشرمصر - قاهره
سال نشر(مجلد1-2-3)=1970م مجلد4: 1994م
چاپ1
موضوعمصر - تاريخ - 647 - 923ق

مصر - تاريخ - سال شمار مصر - سرگذشت نامه مماليک کشورهاي اسلامى - تاريخ

کشورهاي اسلامى - سرگذشت نامه
زبانعربي
تعداد جلد4
کد کنگره
‏‎‏/‎‏آ‎‏2‎‏الف‎‏2 83 ‏DT‎‏
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

ساختار

ابن‌ صیرفى‌ مانند ابن‌حجر و دیگران، حوادث‌ تاریخى‌ را در این‌ کتاب‌ برحسب‌ روز و ماه‌ و سال‌ تقسیم‌بندی‌ کرده‌ و پایان‌ هر سال‌ را به‌ ذکر وفیات‌ آن‌ سال‌ اختصاص‌ داده‌، وى‌ علاوه‌ بر حذف‌ اسناد و راویان‌ اخبار از ذکر برخى‌ اخبار خرافه‌آمیز در آن‌ خودداری‌ نکرده‌ است.

گزارش محتوا

نزهة النفوس کتابى‌ است‌ تاریخى‌ در شرح‌ حوادث‌ و وقایع‌ سال‌های‌ 784 تا 850ق‌ یعنى‌ از ابتدای‌ حکومت‌ سلطان‌ برقوق‌ تا اواخر حکومت‌ سلطان‌ جقمق‌. ابن‌ صیرفى‌ تا حدود 50 سال‌ بعد نیز زنده‌ بوده‌ و معلوم‌ نیست‌ چرا حوادث‌ این‌ دوره‌ را در کتاب‌ خود نیاورده‌ است‌. این‌ نیز ممکن‌ است‌ که‌ قسمت‌ پایانى‌ کتاب‌ منقود شده‌ باشد. وی‌ در یکى‌ از پربارترین‌ دوره‌های‌ تاریخ‌¬نویسى‌ مصر و شام‌، دست‌ به‌ تألیف‌ این‌ اثر زد؛ ولى‌ با آنکه‌ از بسیاری‌ از آثار ارزشمند این‌ دوره‌ استفاده‌ و حتى‌ اقتباس‌ نموده‌، مآخذ خود را به‌جز در چند مورد معرفى‌ نکرده‌ و از همین رو مورد انتقاد شدید برخى‌ از مورخان‌ معاصر خود قرار گرفته‌ است[۱]‏. ‌

در بخشی از جلد اول کتاب درباره حکومت سلطان برقوق اول می¬خوانیم: «سپس روز چهارشنبه سلطان ملک ظاهر ابوسعید برقوق جرکسی عثمانی یلبغاوی، که بیست‌وششمین حاکم از ملوک ترک بود، جانشین ملک صالح حاجی گردید». نویسنده پس‌ازآن مدائح و اشعاری از شهاب‌الدین أعرج و شهاب‌الدین بن عطار مصری آورده است[۲]‏.

جلد دوم کتاب نیز مشتمل بر اتفاقات و لشکرکشی‌های سلاطین مصری و سرکوبی تهدیدات داخلی و یا دشمنان خارجی است که جنگ بزرگ بین سودون طاز و نوروز حافظی از آن جمله است[۳]‏.

در بخشی از جلد سوم کتاب از سال 826ق گزارش شده است که همزمان با زمان حکومت معتضد بالله عباسی و سلطنت ملک اشرف برسبای در سرزمین مصر و شام است. از جمله اتفاقات این سال کمبود و قحطی غلات و حبوبات است که بنا بر نوشتار نویسنده یک اردب (پیمانه‌ای بزرگ برابر 24 صاع) از گندم تمیز به 90 درهم فروش می¬رفت. وی با ذکر قیمت باقی غلات اوضاع و احوال معیشت مردم را تشریح کرده است که به لحاظ تاریخی حائز اهمیت است. وی در ادامه می‌نویسد که در این سال فلوس جداً کمیاب شد و علت آن انتقال آن از طریق دریا به سرزمین یمن بود[۴]‏.

جلد چهارم کتاب به سلطنت ابوسعید جقمق علائی جارکسی اختصاص دارد. ابوسعید در کودکی در جرکس اسیر شد و به قاهره منتقل و در خانه امیر اینال یوسفی اسیر شد. سپس به نزد سلطان ملک ظاهر برقوق منتقل و با تحمل مشکلات در نهایت به حکومت رسید[۵]‏.

وضعیت کتاب

در انتهای جلد اول و دوم کتاب، کشاف اعلام، قبایل و دول و پس‌ازآن کشاف وظائف، القاب و مصطلحات مملوکی به ترتیب حروف الفبا و فهرست مطالب ذکر شده است. در انتهای جلد سوم، کشاف تفصیلی در 26 مورد استخراج شده است که از آن جمله است: فهرست اعلام، اماکن و بلاد، اسامی اصحاب وظائف و ممالک، الفاظ و تعابیر اصطلاحی، جرائم و ذنوب و عقوبات، وظائف و حِرَف و صناعات، علوم و معارف و فنون، مأکولات و مشروبات. در انتهای جلد چهارم کتاب نیز فهرست تفصیلی مانند جلد سوم و نیز مصادر و مراجع عربی و انگلیسی استفاده شده در پاورقی کتاب ارائه شده است.

برخی از عناوین مطالب کتاب از سوی محقق کتاب است که با [ ] مشخص شده است.

پانویس

  1. ر.ک: فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، ج4، ص127
  2. ر.ک: متن کتاب، جلد اول، ص44
  3. ر.ک: همان، جلد دوم، ص139
  4. ر.ک: همان، جلد سوم، ص23
  5. ر.ک: همان، جلد چهارم، ص18

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 4، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377ش.

وابسته‌ها