نزهة المشتاق في ذكر الأمصار و الأقطار و البلدان و الجزر و المدائن و الآفاق

نزهة المشتاق في ذكر الأمصار و الأقطار و البلدان و الجزر و المدائن و الآفاق، کتابی است در معرفی اقالیم هفت‌‌گانه جغرافیایی، که برخی به‌اشتباه آن را به عالم قرن ششم هجری محمد بن محمد ادریسی (متوفی 560ق) منتسب کرده‌اند و حال آنکه نویسنده این کتاب مشخص نیست.

نزهة المشتاق في ذكر الأمصار و الأقطار و البلدان و الجزر و المداين و الآفاق
پدیدآوران	نامشخص (نويسنده)
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	ایتالیا - رم
سال نشر	13سده
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شباهت نام این کتاب با «نزهة المشتاق في اختراق الآفاق» سبب شده که برخی آن را به ادریسی منتسب کنند؛ درحالی‌که در کتاب نامی از نویسنده برده نشده است. علاوه اینکه خود نویسنده در ابتدای آن می‌نویسد: «کتابی با نام نزهة المشتاق في اختراق الآفاق، به دستم رسید و در معانی و مقاصد آن تأمل کردم و مصادر و مطالبش را پسندیدم؛ لکن در آن پرگویی و تکرار یافتم و در ذکر بعضی از اقالیم ناقصش دیدم؛ پس مطالبی را که مد نظرم بود و نیاز مبرمی در شناخت مناطق و شهرها به آنها بود، از آن برگزیدم»‏.

به نظر می‌رسد کتابی که نویسنده از آن یاد کرده، همان کتاب ادریسی باشد که نویسنده از ذکر نام نویسنده آن و نیز نام خود، خودداری کرده است. با این توضیحات شاید بتوان گفت که کتاب، گزیده‌ای از کتاب ادریسی است. با مقایسه این دو کتاب نیز این ادعا تقویت می‌شود. به جهت رعایت اختصار در این مقاله تنها به دو نمونه بسنده می‌شود:

1. نویسنده کتابش را با عنوان «الكلام علی صورة الأرض المسماة بالجغرافيا» آغاز کرده است. سپس این عبارت را می‌آورد: «فنقول إن الذي تلخص من كلام العلماء و جلة الفلاسفة القدماء أن الأرض مدورة كتدوير الكرة و الماء لاصق بها و راكد عليها» آغاز کرده است. این عبارت در بخشی از مقدمه ادریسی این‌گونه آمده است: «فنقول إن الذي تحصل من كلام الفلاسفة و جلة العلماء و أهل النظر في علم الهيئة أن الأرض مدورة کتدوير الكرة و الماء لاصق بها و راكد عليها». با مقایسه دو عبارت به‌خوبی روشن است که تنها برخی از الفاظ کتاب ادریسی تغییر داده شده است‏.
2. همچنین معرفی اقلیم اول با این عبارت آغاز شده است: «إن هذا الإقليم الأول مبدأه من جهة المغرب من البحر الغربي المسمی بحر الظلمات و هو البحر الذي لا يعلم ما في خلفه و فيه هناك جزيرتان تسميان بالخالدات و...» که عین این عبارات با اختلافی جزیی در ابتدای اقلیم اول از کتاب ادریسی ذکر شده است.‏

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ادریسی، محمد بن محمد، «نزهة المشتاق في اختراق الآفاق»، عالم الكتب، الطبعة الأولی، 1409ق.