مولانا پیر عشق و سماع: تفاوت میان نسخه‌ها

| زبان =فارسي

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE0000AUTOMATIONCODE

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

''' مولانا پیر عشق و سماع''' نوشته‌ی [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] کتابی است نقدی تحلیلی‌ که به شرح زندگی، سلوک عرفانی و اندیشه‌های عارف شهیر، [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] می‌پردازد. [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] امروزه شخصیّتی جهانی است که در تمام دنیا با نام او و آثار شگرف او آشنا هستند، مستشرقان زیادی در باره ی او تحقیق کرده و کتاب و مقاله نوشته‌اند، برخی از این آثار در ایران نیز ترجمه شده و به انتشار رسیده است. [[مثنوی معنوی|مثنوی]] او چنان شهرتی دارد که به بسیاری از زبان ها ترجمه شده است و این ترجمه‌ها نشان از اعتبار و ارزش [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] و شهرتی است که تقریباً در تمام جهان دارد. در ایران نیز برخی پژوهشها در این باره صورت گرفته که تهیه‌ی فهرستی از آنها کار دشواری است، هر چند که کتابهایی تحت عنوان مولوی پژوهای ایران هم صورت گرفته و نام تعداد زیادی را در آنجا ذکر کرده‌اند ولی آنچه که اهمّیّت دارد در دل پژوهشها نهفته است. به صرف نوشتن کتابی در باره ی مولانا چیزی را حل نمی‌کند و چیزی را هم اثبات نمی‌نماید، مگر آنکه نوشتار در اوج پژوهش و با اجتهاداتی نو و البتّه اصولی و متقن خود را نشان بدهد. ذکر اینکه فلان و فلان چنین مطلبی را در فلان تاریخ گفته‌اند از ساده ترین و شاید بی خاصیّت ترین چیزها در نگارش باشد، عمده آن است که زمینه‌ها و دلالتهای آن بیان و مورد بررسی قرار بگیرد و لذا با وجود صدها کتابی‌که در باره ی [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] و آثار او وجود دارد شاید آنچه که پژوهشی و قابل توجّه باشد چندان زیاد نباشد و مابقی نوشته های تکراری و تقلیدی و بدون اصل پژوهش است.

کتاب مولانا پیر عشق و سماع برای نخستین بار در سال 1381 به همّت انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌منتشر شد و بعدها نیز توسّط انتشارات نجم کبری ‌که انحصاراً آثار استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] را منتشر می‌کند به انتشار رسیده است و تا کنون شش چاپ از این کتاب منتشر و در اختیار دوستداران مولانا قرار گرفته است. در این کتاب چنانکه شیوه‌ی نویسنده‌ی آن است با تسلّطی‌که بر [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] و آثار او دارد با مطالبی نو آشنا می‌شویم که در واقع از اجتهادات و پژوهشهای انحصاری اوست. برخی از این مطالب را در دیگر آثار مربوط به مولانا نمی‌یافت. نویسنده در مقدّمه‌ی ‌کوتاه خود بر این کتاب نوشته است: در این کتاب که برای جوانان و به زبان بسیار ساده نوشته شده قصد به اختصار است و نهایت سعی مبذول این شده که لُبّ لباب اندیشه، سلوک و نحوه ی زندگانی شخصیت مورد نظر ثبت شود و از هرگونه سخت نویسی و اطاله‌ی‌ کلام پرهیز شود، لذا کلمات مرسوم و اصطلاخات خاص نویسندگان تصوّف و عرفان کمتر در آن دیده می‌شود تا خواننده محتاج شروح عرفانی و فرهنگهای صوفیانه نشود<ref>مقدّمه، ص 12</ref>. و این نکته‌ی بسیار مهمی‌است که نویسنده خود را به رعایت آن ملزم نموده است و این امر مهم را متأسّفانه در کتاب‌سازان نمی‌بینیم، حتّی برخی از مؤلّفان نیز در این امر خلاف این راه را طی‌کرده و تصوّر نموده‌اند با دشوار نویسی خواننده را به خود بیشتر جلب و جذب می‌کنند، و حال آنکه این تصوّر در بین اهل پژوهش امروزه مشتری و طرفدار ندارد.

از دیگر مواردی‌که در این خصوص قابل ذکر است این که این اثر نخستین کتاب از مجموعه ی مشاهیر عرفان و فلسفه است و بعد از این نیز کتابهای ارزشمندی ‌که هر کدام امروزه مرجعی برای عرفان پژوها به حساب می‌آید بدین شرح نوشته شده است: [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]]، [[شبلی نعمانی، محمد|شبلی]]، [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد غزّالی]]، [[ابوسعید ابوالخیر]]، [[بایزید بسطامی]]، [[نجم‌الدین کبری، احمد بن عمر|نجم‌الدّین کبری]]، [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|علاءالدوله سمنانی]]، [[حلاج]]، [[سیّد برهان]]، [[سعدالدین حمویه، محمد بن مؤید|سعدالدّین حموی]] و [[سهروردی، یحیی بن حبش|شهاب‌الدّین سهروردی]] شیخ اشراق و [[بهاء الدین ولد، محمد بن حسین|بهاء الدّین ولد]] پدر مولانا.

طبیعتاً در ذیل هر یک از این عناوین مطالب زیادی وجود دارد که به طور جامع در ذیل هر کدام در این فهرست قابل دیدن است. عنوان کتاب که مولانا را به عشق و سماع متّصف می‌کند در واقع دیدی است که اغلب مردم از مولانا دارند و یا بهتر است بگوییم دیدی است که برخی از مدّعیان مولوی شناسی به مردم القاء کرده‌اند که وی را منحصر در عشق و سماع می‌بینند و حال آنکه این کتاب و مؤلّف شاخته ی شده ی آن علاوه بر این دو اصول دیگری را لحاظ می‌کند که با آن اصول بهتر و بیشتر می‌توان به معرّفی و توصیف مولانا پرداخت، گر چه وی بر این باور است که مردم فهم درستی از عشق و سماع مولانا نیز ندارند.

بخش مولانا و شعر که با کتاب مفصّل و عالمانه‌ی [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] با نام [[مولانا و شعر]] یکسان است از شعر ناب مولانا در عین بی اعتقادی مولانا به شعر سخن می‌گوید. در واقع پارادوکسی تمام در این ماجرا وجود دارد. از سویی بی اعتقادی به شعر و عدم خشنودی از آن و از دیگر سو بیان شعرهایی جوششی و ناب. نویسنده در همین بخش اشاره می‌کند اگر به [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] شاعر بگوییم در حقّش جفا کرده‌ایم، که او شاعر نیست و اگر برای آنکه شعر می‌گوید و در جهان ادب به عنوان شاعر شناخته شده است شاعر نگوییم باز در حقّش جفا کرده ایم. در آنجا با گفتن و در اینجا با نگفتن<ref>متن، ص 37</ref>.

در همین بخش در خصوص آثار [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] به مانند [[مثنوی]] و [[دیوان کبیر]] و [[فیه ما فیه]] سخن می‌گوید و شیوه ی هر کدام را بیان می‌دارد. در تحلیل و توصیف کتاب [[مثنوی]] به بیست مورد اشاره می‌کند که در توصیف آن کتاب به واقعاً مهمّ و ارزنده است<ref>متن، صص 50-49</ref>. در این بین [[مثنوی]] کتاب توحید و نبوّت، کتاب عرفان و تصوّف، کتاب سیر و سلوک، حکمت الهی، فقه و احکام، شرح حال انسان، اسرار اولیاء، صیقل ارواحف اسرار عشق و عاشقی، و راه و رسم زندگی توصیف می‌شود. این توصیفات با توجّه به محتوای‌کتاب و احیاناً توجّهاتی است که گوینده‌ی ‌کتاب به آن داده است.

بخش دیگری از کتاب مولانا و شب است که نویسنده به اشعار مولانا در خصوص شب و خاصّه شب زنده داری‌های مولانا اشاره کرده است. بخش دیگر به مولانا و موسیقی و سماع پرداخته که بیرون از این کتاب آثار متعدّدی را در این باره از وی سراغ داریم، برای نمونه [[موسیقی و سماع کیهانی]] و [[سرّ سماع]] قابل ذکر است. در ادامه به مولانا و عشق اشاره می‌شود و عشق را از منظر مولانا تحلیل می‌کند و بر خلاف دیگران که برای خود تفسیری دلبخواهی از عشق دارند چنین گفته می‌شود که عشق مولانا در مدار توحید و نبوّت است و نه آنچه که دیگران در سر دارند. در بخش دیگر ناظر به مولانا و عقل سلیم هستیم که پیش از این وی ‌کتابی عمیق و دقیق تحت عنوان [[مولانا و دفاع از عقل]] را منتشر کرده بود که مرجع بسیاری از مولوی پژوهان است. بر خلاف بسیاری‌ که مولانا را با استنباطات و استندلالات خطا و خام ضد عقل می‌دانند استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] اعتقاد دارد که مولانا از عقل محورترین عارفان و صوفیان مسلمان است که قائل به تشکیک عقل بوده و برترین عقل را در شخص پیامبر خلاصه می‌دیده است و در الفاظ عقل به «عقل عقل» و نیز «عقل احمد» تکیه دارد.

در بخش شمس‌الدّین ملک‌داد تبریزی ضمن توصیف شمس و بیان ارتباط او با [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا] اشاراتی دارد که دیگران در کار این تحلیل نداشته‌اند. وی معتقد نیست که مولانا تربیت شده ی شمس است و اعتقاد ندارد که مولانا قبلاً از عرفان و تصوّف و معارف مربوط به آن خالی بوده است و نیز اعتقاد ندارد که مولانا مرید و شاگر شمس بوده و یا تماماً تسلیم او بوده است. این اختلافات وی را به شدّت برجسته کرده و چنان می‌نماید که خلاف مسیر دیگران حرکت می‌کند ولی استنادات وی نیز خالی از قوّت و صلابت نیست، چنانکه در کتاب [[حسام الدّین خالق مثنوی معنوی|حسام‌الدّین خالق مثنوی معنوی]] و همین طور در کتاب [[بهاء ولد (زندگی، سلوک و اندیشه)]] و نیز کتاب [[سیّد برهان الدّین مرشد مولانا]] به قوّت سخن گفته شواهدی قابل توجّه از این مخالفت و تدوری خود را بیان داشته است.

# تدوری های نویسنده در خصوص سال تولّد مولانا، در خصوص ارتباط با شمس، در خصوص شعر مولانا، در خصوص مولانا و عقل و نیز در خصوص تمسّک به شریعت و دینداری مولانا از بهتریین موارد این اثر است.

[[مولانا پیر عشق و سماع]] ، تألیف [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]]

کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مختصر به زبان فارسی است و دارای 196 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب به طور کامل درج شده و در انتهای اثر هم فهرست جامعی از منابع و مأخذ و همینطور نمایه‌ی‌کامل دیده می‌شود. در انتها هم برخی از آثار انتشارات و نوشته های استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] چاشنی شده است.

[[مثنوی معنوی، تصحیح کاظم محمّدی]]

[[پیشینه ی عرفان و تصوّف مولانا]]