مقباس الهداية في علم الدراية: تفاوت میان نسخه‌ها

[[مامقاني، محمدرضا]] (محقق)

موسسة آل البيت (عليهم‎السلام) لإحياء التراث  

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

 

'''مقباس الهداية في علم الدراية'''، اثر [[مامقانی، عبدالله|علامه شیخ عبدالله مامقانی]] (1290-‎1351ق)، با تحقیق شیخ محمدرضا مامقانی، کتاب مفصل و مبسوطی است در علم درایه که به‎عنوان مقدمه‌ای بر رجال کبیر نویسنده، موسوم به «تنقيح المقال» نگاشته شده و مباحث مربوط به حدیث و درایه به‎خوبی در آن مطرح شده است و از بهترین کتاب‌های درایه شیعه است<ref>ر.ک: حافظیان بابلی، ابوالفضل، ص100</ref>.

دلیل اصلی تألیف کتاب، مهجور ماندن دو علم رجال و درایه در زمان مؤلف بوده است؛ به‎گونه‌ای که کمتر کسی یافت می‎شده است که نسبت به این دو علم، آگاهی داشته باشد؛ درحالی‎که فقه و اجتهاد، متوقف بر این دو بوده است و همین امر مؤلف را بر آن داشته تا به تألیف کتابی شافی و وافی در این زمینه بپردازد<ref>ر.ک: غفاری، علی‎اکبر؛ صانعی‎پور محمدحسن، ص22</ref>.

این کتاب یکی از مهم‎ترین منابع در گرایش حدیث و نیز علوم قرآن و حدیث و از جمله کتب آزمون کارشناسی ارشد و دکتری این رشته می‎باشد<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>.

مقدمه‌ای از محقق، آغازگر کتاب می‎باشد و مؤلف، مطالب خویش را را در یک مقدمه، هشت فصل و یک خاتمه سامان داده است.

این کتاب به‎همراه مستدرکات و نتایج (که معجم اصطلاحات به‎کاررفته در کتاب می‎باشد)، مجموعا در هفت جلد به چاپ رسیده است.

در مقدمه محقق، ابتدا به اهمیت و جایگاه علم حدیث و نیز ارزش کتاب حاضر اشاره و سپس اقدامات تحقیقی صورت‎گرفته در آن، بیان شده است. در پایان نیز اطلاعاتی از زندگی‌نامه نویسنده و آثار وی، ارائه گردیده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص9-‎28</ref>.

محقق کتاب، بر اساس چاپ دوم و با توجه به چاپ اول، کتاب را تصحیح کرده است و افزون بر آن، مصادر و اقوال را نشان داده و به مصادر بسیاری مراجعه کرده است. همچنین برخی از اختلافات عالمان حدیث را در مباحث متن آورده و به نقدهای مؤلفان پس از [[مامقانی، عبدالله|مرحوم مامقانی]] اشاره کرده و آنچه را به‎صواب دیده، آورده است<ref>ر.ک: مهدوی‎راد، محمدعلی، ص102</ref>.

در فصل دوم، از «خبر» و اقسام آن، بحث کرده است. وی ابتدا خبر را به پنج قسمت تقسیم کرده و سپس هریک را جداگانه توضیح داده است. این اقسام عبارتند از: خبری که معلوم الصدق بوده و صدق آن ضروری است؛ خبری که معلوم الکذب بوده و کذب آن ضروری است؛ خبری که معلوم الصدق بوده، ولی صدق آن، نظری است؛ خبری که معلوم الکذب، ولی کذب آن نظری است و خبری که محتمل الامرین می‎باشد<ref>ر.ک: همان، ص81-84</ref>.

در فصل سوم، از خبر متواتر و آحاد سخن گفته است. نویسنده در این فصل، ابتدا به تعریف خبر متواتر و امکان تحقق آن پرداخته و سپس ضروری بودن علم به خبر متواتر یا نظری بودن آن و نیز شرایط مفید علم بودن خبر متواتر را بررسی کرده است. خبر واحد محفوف به قراین قطعی و خبر مستفیض و فرق آن با مشهور، از دیگر مطالب این فصل می‎باشد<ref>ر.ک: همان، ص87-134</ref>.

فصل چهارم، عهده‎دار بحث درباره خبر، به‎لحاظ احوال راویان آن است. نویسنده، روایات را از این لحاظ، به صحیح، حسن، موثق و ضعیف تقسیم کرده و هریک را توضیح داده است<ref>ر.ک: همان، ص137-196</ref>.

جلد دوم، حاوی فصل ششم است. در این فصل، از شرایط پذیرش و عدم پذیرش خبر سخن رفته و در ضمن آن، به مباحثی مانند: شروط معتبر در راوی، ضبط در راوی و چگونگی آن، عدالت، جرح و تعدیل و مسائل مربوط به آن، الفاظ مدح و ذم و...، عالمانه و پژوهشگرانه، رسیدگی شده است<ref>ر.ک: مهدوی‎راد، محمدعلی، ص102</ref>.

جلد چهارم، خاتمه را در خود جای داده است. در خاتمه کتاب، از شرح حال درایه‎نویسان و آثار آنان، به‌اجمال سخن گفته شده است. نام این افراد، به‎ترتیب حروف الفبا آمده است. برخی از ایشان عبارتند از: غضائری، [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]]، احمد بن علی سیرافی، احمد بن محمد کندی، [[ابن عقده، احمد بن محمد|ابن عقده]]، [[عیاشی، محمد بن مسعود|عیاشی]] و...<ref>ر.ک: متن کتاب، ج4، ص11-84</ref>.

جلد آخر مستدرکات، با عنوان «نتائج مقباس الهداية»، معجم اصطلاحات به‎کاررفته در کتاب «مقباس الهداية» و در حقیقت عصاره و چکیده مباحث تفصیل‎یافته در مجلدات پیشین است. در مثل اگر در متن کتاب و استدرک‎ها، صفحات مفصلی درباره اصطلاح «صحیح» بحث شده است، نتیجه آن در اینجا آمده است. در حقیقت این جلد، کلیدواژه و فهرست کوتاه‎شده اصطلاحات و مطالب کتاب است با ارجاع به متن آن<ref>ر.ک: مهدوی‎راد، محمدعلی، ص102</ref>.

در پایان می‎توان چنین گفت که هرچند کتاب حاضر، اثری نفیس و ذی‎قیمت در علوم حدیث می‎باشد، اما متأسفانه نویسنده در آن، کمتر به مسئله مهم و اساسی نقد متن حدیث و روش‎های آن پرداخته است<ref>ر.ک: غروی نایینی، نهله، ص120</ref>.

این کتاب توسط استاد علی‎اکبر غفاری‎صفت و محمدحسن صانعی‎پور، برای تدریس در دانشگاه امام صادق(ع)، تحت عنوان «دراسات في علم الدراية (تلخيص مقباس الهداية)» تلخیص و متن آن، با دقت فراوانی، اعراب‎گذاری شده است<ref>ر.ک: غفاری، علی‎اکبر؛ صانعی‎پور محمدحسن</ref>.

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده، ولی فهارس چهار جلد «مقباس الهداية»، در انتهای جلد چهارم جای گرفته است. این فهارس به‎ترتیب عبارتند از: فهرست آیات؛ فهرست احادیث و روایات؛ فهرست اعلام؛ فهرست اعلام ترجمه‎شده؛ فهرست بیوتات و قبایل؛ فهرست شهرها و اماکن جغرافیایی؛ فهرست مذاهب و ملل و نحل؛ فهرست الفاظی که تفسیر لغوی شده‌اند؛ فهرست ابیات؛ فهرست امثال؛ فهرست کتاب‌های مذکور در متن و پاورقی‎ها؛ فهرست منابع؛ جدول خطا و صواب و فهرست فواید و تنبیهات.

پاورقی‎ها توسط محقق نوشته شده و در آن‎ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون شرح مطالب و توضیح برخی لغات و عبارات متن، ارائه گردیده است.

<references/>

# غفاری، علی‎اکبر؛ صانعی‎پور محمدحسن، «ترجمه دراسات في علم الدراية (تلخيص مقباس الهداية)»، ترجمه ولی‎الله حسومی، قم، انتشارات دانشکده اصول الحدیث، شهریور 1388.

#[[:noormags:33705| حافظیان بابلی، ابوالفضل، «کتاب‎شناسی درایه شیعه، بخش پایانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه دین، شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380]].

#[[:noormags:35048|مهدوی‎راد، محمدعلی، «معرفی‎های اجمالی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آیینه پژوهش، شماره 7، خرداد و تیر 1370]].