معجم أسماء الأشياء
معجم أسماء الأشياء المسمّی اللطائف في اللغة، نوشته احمد بن مصطفی دمشقی، مشهور به لبابیدی (درگذشته 1318ق)، فرهنگ‌نامه‌ای عربی به عربی است که به توضیح و تفسیر واژگان مترادف و هم‌معنا و مشابه می‌پردازد.
| معجم أسماء الأشياء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لبابیدی، احمد بن مصطفی (نويسنده) عوض، احمد عبدالتواب (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | اللطائف في اللغة |
| ناشر | دار الفضيلة |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ل۲م۶ 6190 PJ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
نویسنده با تأکید بر رواج کالای علم در زمانه خودش و اشتیاق بسیاری از دانشوران و ادیبان به نگارش کتابی در باب واژگان دشوار و خواسته حاکم آن دوران، تأکید کرده است: هرچند کتاب‌های تألیف‌شده در این زمینه، فوایدی دارد، ولی مطالب متناسب، پراکنده است و هرکسی نمی‌تواند به آن دست یابد و به همین جهت، مطالب مناسب را در یک جا جمع کردم و به آن نظمی جالب بخشیدم و از واژگانی سخن گفتم که معنایی لطیف و مبنایی دقیق دارد[۱]. لبابیدی منبع اصلی این اثر را القاموس معرفی کرده است؛ یعنی القاموس المحيط نوشته مجدالدین محمد بن یعقوب فیروزآبادى. او افزوده است: به‌ندرت از منابع دیگر هم استفاده کردم، مانند: فقه اللغة و فصيح ثعلب و المزهر في علوم اللغة و أنواعها نوشته جلال‌الدین سیوطی و الأشباه و النظائر[۲].
ساختار و محتوا
- نویسنده، کتابش را در 3 بخش قرار داده: الف)- اسم‌های مترادف و مقبول نزد ارباب عقول؛ ب)- شامل چند فصل که عاقلان می‌پذیرند؛ ج)- کلمات شگفت و نو و مقدمه مرکب از مفردات. وی نام این اثر را به‌خاطر بخش سوم، «اللطائف في اللغة» نهاده است[۳].
- محقق کتاب، احمد عبدالتواب عوض، بخش اول را به‌عنوان کتاب حاضر (معجم أسماء الأشياء المسمّی اللطائف في اللغة) تحقیق و منتشر کرده است[۴].
- یادآوری: سخن نویسنده در مورد بخش دوم و سوم، مبهم است و محقق اثر نیز توضیحی در مورد محتوا و چگونگی آن و انتشار یا عدم انتشارش و یا نسخه خطی آن و... ارائه نکرده است! جز اینکه: بخش دوم درباره تصحیح اشتباهات عوام و مشترکات لفظی است و بخش سوم، لطائف اللغة[۵].
- سامان‌دهی واژگان در کتاب حاضر، الفبایی نیست و نویسنده و محقق توضیحی در مورد آن عرضه نکرده‌اند. مباحث با «أسماء الدهر» شروع شده و با «تقسيم الحِبال» پایان یافته است[۶].
مترادف یا شبه مترادف
احمد عبدالتواب عوض بعد از بحثی طولانی درباره ترادف و معنای آن و پذیرش یا انکار آن در زبان عربی، «شبه ترادف» و ترادف غیر تامّ را مطرح کرده و افزوده است که برخی از دانشوران آن را ترادف حقیقی نمی‌شمارند. او می‌گوید: به نظرم مقصود لبابیدی در این کتاب نیز همین شبه مترادفات است[۷].
عوامل پیدایش شبه مترادفات
بر اساس گزارش احمد عبدالتواب عوض، زمینه‌ها و عللی باعث پیدایی و فراوانی شبه مترادفات در زبان عربی شده است:
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.