مطرح الأنظار في تراجم أطباء الأعصار و فلاسفة الأمصار: تفاوت میان نسخه‌ها

[[فیلسوف‌‌الدوله‌، عبدالحسین‌]] (نويسنده)

[[اصفهانی، محمدمهدی]] (مقدمه نويس)

دانشگاه علوم پزشکی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل

'''مطرح الأنظار في تراجم أطباء الأعصار و فلاسفة الأمصار''' تألیف عبدالحسين تبريزى، مشهور به فيلسوف‌الدوله، يك اثر كم‌نظير در ميان كتب تاريخ پزشکى است كه به زبان فارسى نگاشته شده است. اين اثر در بيان شرح احوال اطباى مشهور به ترتيب حروف الفبا تنظيم شده است.

مؤلف انگيزه‌اش را از نگارش اين اثر معرفى مؤلفين بزرگ علم پزشکى دانسته است چراكه «اغلب حكماى سلف با وصف اين‌كه از تأليفات آنها عموم محصلين بهره‌مند مى‌گردند مجهول الاسم بوده نه زمان آنها معلوم و نه حالشان براى فضلاى عصر مفهوم است.» (مطرح الانظار، ج1، ص2-3).

كتاب از سه مقدمه تشكيل مى‌شود و سپس مؤلف وارد مبحث اصلى يعنى نگارش تراجم پزشکان از قديم الايام تا روزگار مؤلف مى‌پردازد كه البته اين بخش به ترتيب حروف الفبا تنظيم شده است. مطالب مطرح شده در اين سه مقدمه به قرار زير است:1. در بيان فضل حكمت و ترجيح آن بر ساير علوم و آيات و اخبارى كه در اين باب وارد شده است.

2. در تاريخ و كيفيت حدوث صناعت طب و اول شيوع آن در اقطار عالم.

 

3. در علو مرتبه حكماء و اندرز مبتدئين از اطباء.

هيچ يك از آثار نويسنده به اندازه مطرح الانظار مقبوليت و شهرت پيدا نكرد. اين كتاب كه به شيوه دايرةالمعارفى، زندگی‌نامه مشاهير پزشکى و فلسفه را عرضه كرده، به سبب دقت و ظرافتى كه در تدوين و نگارش آن صورت گرفته، بسيار مورد توجه قرار گرفته است. بسيارى از پژوهشگران تاريخ پزشکى با اطمينان خاطر، به نكات عرضه شده در اين كتاب سه جلدى (گرچه به طور كامل منتشر نشده است) استناد كرده‌اند.  

سيريل لويد الگود، پزشک و تاريخ‌نگار انگليسى، در كتاب تاريخ پزشکى ايران آورده است: «رساله مختصر النبض كه به ابن‌سينا منسوب است، اگرچه به نظر برخى از شرق‌شناسان، ازجمله [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد براون]]، حاكى از نبوغ [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]ست ولى اگر مقدمه آن درست باشد، كتاب مزبور نوشته [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] نيست، زيرا در آن گفته شده است كه: «فرمانى از عضدالدوله ديلمى به من رسيد كه كتابى درباره نبض بنويسم، پس من اين كتاب را از روى معلومات شخصى خود به رشته تحرير در آوردم»، در حالى كه ما مى‌دانيم كه عضدالدوله وقتى فوت كرد، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] دو سال داشت، بر طبق نظريه مندرج در كتاب مطرح الانظار فى تراجم اطباءالاعصار نوشته فيلسوف‌الدوله، نويسنده اين كتاب يا ابوعلى بن مسكويه يا ابوعلى بن مندويه است.» (تاريخ پزشکى ايران، ص 280).

در كتاب مفاخر آذربايجان درباره كتاب آمده است: «مطرح الانظار فى تراجم اطباء الاعصار كه به ترتيب حروف تهجّى در سه مجلد تنظيم شده است و جلد نخستين آن از كلمه (الف) تا (ز) است در سال 1334ق به همت اداره معارف آذربايجان به چاپ رسيد. ولى متأسفانه جلد دوم و سوم آن‌كه از آرزوهاى علمى مؤلف بود هنوز به چاپ نرسيده است و الحق كتاب بسيار مفيد و نفيسى مى‌باشد، طبق معرفى خويش مجلد سوم آن در مورد تراجم اطباى معاصر مى‌باشد. نگارنده، اين مجلد نفيس را در كتابخانه دارد، درصدد تهيه ديگر مجلدات است آن جهت تجديد چاپ و اصلاحات لازمه بود كه متأسفانه ناقص بودن اكثر مجلدات آن او را از اين كار منصرف ساخت اگر فرزندان يا منسوبين آن مرحوم چنين خدمتى را انجام دهند، بسيار ارزنده خواهد بود.» (مفاخر آذربايجان، ج 2، ص 704).

اين كتاب شامل شرح حال چهارصدوشش تن از حكما و اطباى جهان مى‌باشد كه بى‌اغراق هر چه سطح دانش و پايه فرهنگ مردم بالا رود بيش تر مورد استفاده خواهد بود، چون مطالبى بسيار علمى، تاريخى و غيره در متن و حواشى كتاب ذكر شده است كه به دانش و آگاهى وسيع مؤلف، گواهى مى‌دهد. (مفاخر آذربايجان، ج 5، ص 2594- 2595).

افست جلد اول اين اثر را موسسه مطالعات تاريخ پزشکى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه علوم پزشکى ايران با مقدمه‌اى كوتاه به قلم آقاى دكتر [[اصفهانی، محمدمهدی|محمد مهدى اصفهانى]] در تيرماه سال 1383 منتشر ساخته است.