مسند ابن أبي‌شيبة

    از ویکی‌نور
    مسند إبن أبي شيبة
    مسند ابن أبي‌شيبة
    پدیدآورانابن ابي شيبه، عبد الله بن محمد (نویسنده)

    غزاوي، عادل بن يوسف (محقق)

    مزيدي، احمد فريد (محقق)
    ناشردار الوطن للنشر
    مکان نشرعربستان - رياض
    سال نشر1997م , 1418ق
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره

    مسند ابن أبي‌شيبة، اثر ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابی‌شیبه (159-‌235ق)، کتابی است روایی که در آن به گردآوری روایات پیامبر(ص) و صحابه و تابعین، پرداخته شده و با تحقیق عادل بن یوسف عزازی و احمد فرید مزیدی به چاپ رسیده است.

    ساختار

    کتاب با مقدمه محققان آغاز و روایات بر اساس نام راویان، به‌ترتیب حروف الفبا، در دو جلد، سامان‌دهی شده است.

    گزارش محتوا

    در مقدمه، ضمن اشاره به اهمیت پرداختن به علم حدیث، به شرح حال نویسنده و توضیح اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، پرداخته شده است[۱].

    نویسنده کتاب حاضر، از محدثان بزرگ اهل تسنن بوده و اصحاب صحاح و سنن شش‌گانه به‌جز ترمزی، از او روایت کرده‌اند[۲].

    این کتاب، از جمله مسندهایی است که مانند مسند احمد بن حنبل و مسند اسحاق بن راهویه، به نام مؤلف خود معروف شده و «مسند ابن ابی‌شیبه»، نام گرفته است[۳].

    اثر حاضر، در طبقه‌بندی مجموعه‌های حدیثی که توسط دانشمندان علم حدیث صورت گرفته، در طبقه سوم اعتبار قرار می‌گیرد. به‌منظور آشنایی با این موضوع، به این طبقه‌بندی، اشاره می‌شود:

    در طبقه نخست، تنها صحیح بخاری و مسلم و موطأ مالک جای دارند. در این کتاب‌ها، احادیث متواتر، صحیح آحادی و حسن را به ودیعت نهاده‌اند. در طبقه دوم، جامع ترمذی، سنن ابو داوود، مسند احمد و مجتبی اثر نسایی جای می‌گیرند. این کتاب‌ها از نظر ارزش و اعتبار به پایه دو صحیح و موطأ نمی‌رسند، اما مؤلفان آنها نسبت به شروطی که در نظر داشته‌اند، سهل‌انگاری نکرده‌اند. کتاب‌های یادشده هرچند که از احادیث ضعیف تهی نیستند، ولی مردم دوره‌های بعدی آنها را پذیرفته‌اند و حدیث‌پژوهان اهل سنت، به کتاب‌هایی که در این دو طبقه جای می‌گیرند، به‌نحوی ویژه اعتماد دارند و اصول عقیده و احکام شریعت را از دل آنها بیرون می‌کشند. در طبقه سوم که اثر حاضر نیز جزو آن محسوب می‌شود، مسندها، جوامع و کتاب‌هایی قرار دارند که انواع احادیث ضعیف از قبیل شاذ، منکر، مقلوب و... در آنها فراوان یافت می‌شود. افزون بر آنکه حال رجال و راویان احادیث آن کتاب‌ها برای ما ناشناخته و احادیث شاذ و منفرد آن، شایع و متداول نیستند. علاوه بر کتاب حاضر، مسند طیالسی، عبد بن حمید، مصنف عبدالرزاق و کتاب‌های بیهقی، طبرانی و طحاوی در این طبقه جای می‌گیرند[۴].

    هدف مؤلفان کتاب‌هایی که در این طبقه قرار می‌گیرند، آوردن یافته‌های خویش بوده، نه گزینش و پالایش آن یافته‌ها. از کتاب‌های این طبقه، جز حدیث‌شناسان برجسته که زندگانی خویش را در راه کسب دقایق این دانش سپری کرده‌اند، نمی‌توانند سود جویند. طبقه چهارم نیز تصنیفات سست و بی‌ارزشی است که در زمان‌های متأخر، از زبان داستان‌پردازان، واعظان، صوفیان، مورخان ناعادل، هوی‌پرستان و بدعت‌گذاران گردآوری شده است؛ مانند کتاب‌های خطیب، ابونعیم، ابن عساکر، دیلمی، ابن مردویه، ابن شاهین[۵].

    «الكتاب المصنف في الأحاديث و الآثار»، اثری دیگر از ابن ابی‌شیبه است که در آن، احادیث نبوی(ص)، گفته‌های صحابه و فتواهای تابعان بر اساس موضوعات و ابواب فقهی آورده شده است. این کتاب، ظاهرا همان است که در شمار مسندها هم از آن نام برده و آن را با کتاب حاضر، اشتباه گرفته‌اند، ولی باید گفت آن کتاب، در واقع مسند نیست و این شهرت، پایه‌ای ندارد. گفتنی است که برخی از آگاهان، ابن ابی‌شیبه را محدثی دانسته‌اند که هم بر اساس موضوع و هم به شیوه مسانید، کتاب نوشته است. بنابراین احتمال دارد، مسند و مصنف، دو کتاب جداگانه بوده، ولی با گذشت زمان، مسندش از میان رفته باشد و مردمان دوره‌های بعد، مصنف او را همان مسندش پنداشته باشند[۶].

    بروکلمان نیز معتقد است کتاب «المصنف» با عنوان «مسند» نیز چاپ شده است. در گذشته نیز برخی احتمال داده‌اند که «المصنف»، همان است که به «المسند» نیز معروف شده است[۷]؛ در صورتی که این خلط، اشتباه بوده و این دو کتاب با یکدیگر، متفاوتند.

    وضعیت کتاب

    فهرست احادیث و آثار به‌همراه فهرست مسانید، در انتهای جلد دوم آمده است.

    در پاورقی‌ها به بررسی صحت و ضعف روایات، پرداخته شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه، ج1، 5-21
    2. ر.ک: طباطبایی یزدی، سید جعفر، ص25
    3. ر.ک: مختاری، علی، ص49
    4. ر.ک: طباطبایی، سید کاظم، ص89-‌90
    5. ر.ک: همان، ص90
    6. ر.ک: همان، ص183-‌184
    7. ر.ک: یوسفی اشکوری، حسن، ج2، ص670

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. طباطبایی، سید کاظم، «مسندنویسی در تاریخ حدیث»، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1377.
    3. یوسفی اشکوری، حسن، «دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.
    4. مختاری، علی، «مسند و مسندنویسی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: علوم حدیث، تابستان 1376، ‌شماره 4 ISC ‏(11 صفحه، ‌از 44 تا 54).
    5. طباطبایی یزدی، سید جعفر، «از مجموعه یادداشت‌های محقق طباطبایی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه کلیات، اردیبهشت و خرداد 1383، ‌شماره 77 و 78 ‏(6 صفحه، ‌از 24 تا 29).


    وابسته‌ها