محمودمیرزا قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

حاج علی‎اکبر خویی؛ ملا حاجی محمد اصفهانی، میرزا رضای مجوس

'''محمودمیرزا قاجار''' (1214-1271ق)، از پسران فتحعلی شاه قاجار و مریم خانم بود که در نهاوند و لرستان به حکومت رسید. او با برادرانش بر سر حکومت لرستان درگیری‎هایی داشت و به همین دلیل توسط پدرش از حکومت لرستان عزل شد. محمودمیرزا فعالیت‎های عمرانی فراوانی در نهاوند داشت. او دارای طبع شعری روان بود و کتاب‎های زیادی نوشت.

«محمودمیرزا قاجار پسر فتحعلی‌شاه (حاکم در 1250-1212ق) و مریم خانم بود. این بانو از زنان یهودی شیراز بود که به دین اسلام گروید و به‎واسطه زیبایی خاصی که داشت، به دربار قاجار راه یافت و ابتدا به عقد آقامحمد خان درآمد... [پس از وی فتحعلی شاه] مریم خانم را به عقد ازدواج خود درآورد»<ref>جلالی، نادره، صفحه بیست و بیست‎ویک</ref>.

حاصل پیوند فتحعلی شاه با این بانو، یازده فرزند بود که پنج تن از آنان در زمان حیات فتحعلی شاه درگذشتند و چهار پسر و دو دختر باقی ماندند؛ محمودمیرزا، همایون‎میرزا متخلص به حشمت، احمدعلی‎میرزا متخلص به احمد، جهان‎شاه‎میرزا متخلص به جهان، شاه‎بیگم ملقب به ضیاءالسلطنه و سلطان‎بیگم<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‎ویک</ref>.

وی در سه‎شنبه 12 صفر 1214ق، به دنیا آمد. چهار ساله بود که فتحعلی شاه او را برای تربیت به صدراعظمش میرزا محمدشفیع مازندرانی سپرد. محمودمیرزا دوازده سال در خانه صدراعظم ماند و در این مدت گاهی همراه شاه به سفر می‌رفت که از آن جمله می‌توان به چند سفر به تبریز و اوجان، همچنین به چمن سلطانیه و سفرهایش به خوش‎ییلاق و بعضی نواحی خراسان اشاره کرد<ref>ر.ک: همان</ref>.

«او در 1229ق، به حکومت نهاوند رسید و به امید آنکه کم‎کم ولایات دیگر به قلمروش افزوده شود، روزگار را سپری کرد، اما مرگ صدراعظم در قزوین امیدهای وی را به یأس تبدیل کرد و او به‎ناچار به همان حکومت نهاوند قناعت ورزید. محمودمیرزا به‎تفصیل در کتاب «گلشن محمود» و «تذكرة السلاطين» راجع به این مسئله سخن گفته است»<ref>همان، صفحه بیست‎ودو</ref>.

وی تا سال 1241ق، حاکم نهاوند بود و در آن سال حکومت این شهر را به برادرش جهان، یا حشمت، سپرد<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎ویک و سی‎ودو</ref>.

او پس از واگذاری حکومت نهاوند، صدهزار تومان به شاه داد و به حکومت لرستان فیلی منصوب شد. قبل از صدور فرمان شاه، عده‌ای از اهالی آنجا برای شاه از حکومت محمودمیرزا در آنجا ابراز نگرانی کرده بودند<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎وسه</ref>. وی در 1242ق، با برادر بزرگ‎ترش محمدتقی‎میرزا حسام‎السلطنه، حاکم بروجرد و بختیاری، بر سر لرستان درگیر جنگ شد. فتحعلی شاه که محمودمیرزا را در این جنگ مقصر می‌دانست، او را از حکومت لرستان عزل و حسام‎السلطنه را به حکومت آن ناحیه نصب کرد<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎وسه - سی‎وپنج</ref>.

او مجددا در 1244ق، توسط پدرش به حکومت نهاوند رسید<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎وشش</ref>. وی سپس مجدد به حکومت لرستان رسید و تا مرگ فتحعلی شاه در 1250ق، در حکومت آنجا باقی ماند<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎وشش - سی‎وهشت</ref>.

«او «ضراب‎خانه نهاوند» را احیا و راه‌اندازی کرد و علامت آن را هم «ماه بصر» قرار داد. قلعه نهاوند را با نام جدید «روئین‎دژ» در سال 1232 از نو بنا کرد. او این دژ را مرکز قدرت نظامی خود ساخت و مبلغ هشتاد هزار تومان صرف بازسازی آن کرد»<ref>همان، صفحه بیست‎ودو و بیست‎وسه</ref>.

محمودمیرزا در 1239 مدرسه «مقام محمود» یا «محمودیه» را در محله راسته آمیرزا آقا ساخت. این مکان محل تجمع طلاب و علمای آن زمان بود. این مدرسه تا سال 1317ش، پابرجا بوده و در آن سال به دست رئیس فرهنگ وقت (آقای مینایی) مدرسه جدیدی به‎جای آن ساخته شده است؛ ابتدا دبستان شش کلاسه سعدی و سپس دبیرستان فیروزان در آن دایر گردید. «در ابتدای درب ورودی سالن سمت راست در اطاق کوچکی، سنگ‎نبشته‌ای بر دیوار نصب شده که سنگ بنای مدرسه مذکور است»<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‎وپنج و بیست‎وشش</ref>.

باغ شاه، از دیگر بناهایی بود که او در نهاوند احداث کرد. «محمودمیرزا در تذكرة ‎السلاطين، از آثار دیگری که خود بنا یا تعمیر کرده سخن گفته است. از آن جمله به قصری به نام پسرش مسعودمیرزا، «منظر محمود» که به اسم خودش خوانده، «گلشن احمد» به اسم برادر کهترش، «بازار ضیا» نزدیک به تیمچه همایون، «تیمچه همایون» واقع در کنار دیوار قیصریه ابتدای بازار بزازها، بقعه «امامزاده محمد»، بقعه «امامزاده سراب گیان معروف به بابااحمد»، «بقعه شیخ ابوالعباس نهاوندی» و بقعه «بدیع‎الزمان» می‌توان اشاره داشت... قیصریه از دیگر احداثات محمودمیرزا بوده که امروزه به‎جز نام و دو چنار کهنسال آثاری از آن برجای نمانده است... «مسجد محمود»، «کاخ همایون» و چند حمام و کاروان‎سرا از دیگر بناهایی است که این شاهزاده قاجاری در نهاوند احداث کرده که امروزه متأسفانه تعداد اندکی از آنها باقی مانده است»<ref>همان، صفحه بیست‎وشش و بیست‎ونه</ref>.

تعمیر مقبره محمد بن احمد بن رضی‎الدین، معروف به «حياة الغيب»<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎وپنج</ref>.

# حاج علی‎اکبر خویی (کتاب علی‌شیر نوایی و اشعار ترکی)؛

# میرزا یوسف طرب<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‎ویک و بیست‎ودو</ref>.

وی در ذی قعده 1250 به دستور محمد شاه قاجار دستگیر و روانه تهران شد و در 1251ق، به دستور همان شاه، همراه دیگر شاهزادگانی که ادعای حکومت داشتند به زندان اردبیل منتقل شد<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎وهشت</ref>.

«محمود میرزا چندی بعد به علت شیوع وبا به تبریز منتقل گردید، ولی دوباره پس از رفع بیماری به زندان اردبیل بازگردانده شد و تا پایان عمر در زندان ماند»<ref>همان، صفحه سی‎ونه</ref>

# صاحب‎نامه؛

# تاریخ صاحب‎قرانی<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‎ویک - چهل‎ونه</ref>.

<references />

جلالی، نادره، مقدمه کتاب «تاریخ صاحب‎قرانی: حوادث تاریخی سلسله قاجار (1190-1248ق)، اثر محمودمیرزا قاجار، تصحیح نادره جلالی، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران 1389ش.