محك النظر

    از ویکی‌نور
    محک النظر
    محك النظر
    پدیدآورانغزالی، محمد بن محمد(نویسنده) عجم، رفيق(محقق)
    عنوان‌های دیگرمحك النظر
    ناشردار الفکر اللبناني
    مکان نشرلبنان - بيروت
    سال نشر1373ش
    چاپ1
    موضوع1.قياس 2.منطق اسلامی
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BBR‎‏ ‎‏779‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ ‎‏1373
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    محك النظر، از جمله آثار عربی ابوحامد محمد بن احمد غزالی طوسی معروف به امام محمد غزالی (متوفی 505ق) در موضوع علم منطق است. این کتاب با تحقیق و حواشی رفیق العجم منتشر شده است.


    ساختار

    کتاب مشتمل بر یک مقدمه مفصل از محقق، مقدمه مؤلف و متن اثر است که در ضمن فنون، اقسام و فصول ارائه شده است.

    گزارش محتوا

    محقق اثر مقدمه‌اش را در پنج عنوان مطرح کرده است. ابتدا محیط فرهنگی و فکری، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی را در سه بخش بررسی کرده است. در ادامه، از زندگی نویسنده و شخصیت او سخن گفته و در آخرین بخش از مقدمه، کتاب و موضوعات آن را مورد مداقه قرار داده است[۱] وی در مقدمه، ترتیب زمانی آثار غزالی را متذکر شده و جایگاه محك النظر را پس از مقاصد الفلاسفة و معيار العلم، سومین اثر دانسته است[۲]لازم به توضیح است که «معيار العلم» مهم‌ترین و مبسوط‌ترین اثر منطقی‌ غزّالی‌ است که از شاهکارهای کتب‌ منطقی‌ و کتابی‌ آموزشی و جامع و ساده و روان‌ و پر از ابتکار و نوآوری است. غزّالی در این کتاب سعی داشته است که‌ علاوه‌ بر مثال‌های متداول منطقی، مسائل‌ فقهی‌ را به‌‌عنوان‌ مثال‌ شاهد آورد و ازاین‌رو‌ کتاب‌ او در بین دیگر کتب منطقی امتیازی خاصّ دارد. این کتاب به تصریح غزالی پس از کتاب تهافت و قبل از ميزان العمل تألیف یافته است و به موازات آن «محك النّظر» را مختصرتر‌ در منطق نوشته است. در ميزان العمل مکرر از معيار العلم نام می‌برد و در محك النّظر که پیش از‌ معيار‌ العلم به پایان رسیده مکرر‌ به‌ معيار العلم که در دست تألیف دارد، اشاره می‌کند و خصوصاً در آخر محك النّظر به خواننده چـنین خطاب می‌کند: «من تفصیل این مطالب را‌ در‌ معيار العلم آورده‌ام، اما نسخه‌ معيار‌ العلم را هنوز به کسی ننموده‌ام و به دست کسی نداده‌ام؛ زیراکه هنوز احتیاج به اصلاح و تهذیب دارد. برخی مطالب را باید بدان بیفزایم و برخی دیگر را از آن بپیرایم. اما‌ موانع‌ مرا از آن باز داشته است...»[۳] در حقیقت غزالی در کتاب معيار العلم، منطق را از مباحث فلسفی جدا و آن را تبدیل به یک علم معیار ممزوج با برخی ویژگی‌‌ها و اصطلاحات فقهی و کلامی نمود. پس از آن کار اختلاط را با کتاب «محك النظر» ادامه داد و به منطق جامه اسلامی کاملی پوشانید؛ به‌گونه‌ای که کار پیوند زدن کامل گردید[۴]محقق کتاب، سیر تحول و تغییر اصطلاحات منطقی در سه کتاب مقاصد الفلاسفة، معيار العلم و محك النظر را در ضمن جدولی ارائه کرده است[۵]

    وضعیت کتاب

    مصحح اثر مبنای کار خود را نسخه تصحیح‌شده محمد بدرالدین نعسانی و مصطفی قبانی دمشقی قرار داده است. وی در پاورقی‌های اندک کتاب، آدرس آیات و صحیح مفردات[۶]پاورقی‌ را ذکر کرده است. فهارس مصطلحات و محتویات در انتهای کتاب ذکر شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه مصحح، ص 61-5
    2. همان، ص 22
    3. خوانساری، محمد، ص30-29
    4. مقدمه مصحح، ص24-23
    5. همان، ص28-26
    6. ر.ک: متن کتاب، ص156

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. خوانساری، محمد، موقف غزالی در برابر فلسفه و منطق، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: معارف، آذر - اسفند 1363، شماره 3، صفحه 9 تا 32.

    وابسته‌ها