مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی

(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی، مشتمل بر تعدادی از رساله‎های فاضل تونی است. کتاب با تصحیح و بازنگری مجید دستیاری، تحقیق وحید روح‎الله‎پور منتشر شده است.

‏مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی
مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی
پدیدآورانفاضل توني، محمد حسين (نويسنده)

دستياري، مجيد (مصحح)

روح الله پور، وحيد (محقق)
عنوان‌های دیگرمجموعه رسائل عرفاني و فلسفي
ناشرمطبوعات ديني
مکان نشرايران - قم
سال نشرمجلد1: 1386ش,
شابک964-8818-59-2
موضوععرفان - مجموعه‎‏ها

فلسفه اسلامي - مجموعه‏‎ها

منطق - مجموعه‎‏ها
زبانفارسي
تعداد جلد1
کد کنگره
‏‏BBR‎‏ ‎‏1406‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏23

ساختار

کتاب، حاوی مقدمه ناشر و متن شش رساله: «تعلیقه بر شرح فصوص الحكم»، «رسالة في المراتب الخمس»، «ترجمه رساله مراتب خمس به قلم حمید پارسانیا»، «الهیات»، «حکمت قدیم» و «منطق» است.

گزارش محتوا

کتاب با مقدمه‎ای در شرح حال نویسنده، آثار، اساتید و توضیحی درباره کتاب حاضر آغاز شده است[۱]‎.

کتاب مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی، مجموعه‎ای از آثار مهم مرحوم فاضل تونی‎ است که «با بیانی رسا و شیوا بـه تـبیین و تفسیر مباحثی از‎ شرح‎ فصوص‎ قـیصری، الهـیات، طبیعیات، منطق‎ و مباحث عالی عرفان نظری پرداخته‎اند که در عین مختصر بودن، بسیار مفید است‎. ‎‎ایشان‎ بحث‎های منطق، طبیعیات، الهیات و تعلیقه بر شرح فصوص را بـه زبـان فارسی نگاشته‎اند‎، اما‎ رسـاله‎‎ مـوجز و عمیق مراتب خمس که تقریرات درس عارف نامدار، میرزا هاشم اشکوری است را به‎ زبان عربی نوشته‎اند»[۲]‎. خوشبختانه ایـن رسـاله تـوسط حجت‎الاسلام حمید پارسانیا‎ به فارسی بـرگردانده شـده و در ضمن مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی منتشر شده است[۳]‎.

نویسنده، تعلیقه بر شرح فصوص الحكم را با این عبارات آغاز کرده است: «چنین گوید بنده خاطی فانی، محمدحسین شهیر به فاضل تونی، که چون کتابت شرح فصوص الحكم تصنیف عارف کامل داوود بن محمود قیصری ساوی از مهم‎ترین کتب اهل عرفان است و عمده در فهم کتاب فصوص الحكم مقدماتی است که شارح در اول کتاب ذکر کرده و فهم بعضی از عبارات آن مشکل و محتاج به توضیح و بیان است، لذا بر آن شدم که بر پاره‎ای از عبارات مشکله آن به‎نحوی که از اساتید عظام شنیده یا از کتب اهل عرفان استفاده کرده‎ام، شرحی بنویسم تا فهم آن کتاب بر قارئین محترم آسان گردد و در انجام این مقصود از خدا استعانت می‎جویم و این رساله را به نام تعلیقه بر شرح فصوص مسمی ساختم»[۴]‎.

تونی، رساله مراتب خمس را اگرچه با این عنوان یاد کرده است، اما در آن تنها به شرح برخی از مراتب پرداخته که مستقر در حضرات خمس نیست، ولکن رساله مشتمل بر مطالب مربوط به بعضی از مراتب خمس، از جمله: اشاره به امتیاز اسماء ذات و اسماء ذاتی، بیان نهایت حکمی که درباره حق می‎توان نمود، تبیین محدوده علم انسان کامل و مسئله بداء و وجه خوف کمل و جزع و بکاء آنان. همچنین در رساله به‎مناسبت برخی از عبارات صدرالمتألهین در اسفار که در باب نسبت تردد و ابتلاء به خداوند و مسئله بداء می‎باشد نیز آمده است و به‎گونه‎ای بدیع توضیح داده شده و به‎مناسبت تعلیقه مرحوم حکیم سبزواری در شرح عبارات صدرالمتألهین بررسی و نقد شده است[۵]‎.

در ابتدای رساله الهیات چنین می‎خوانیم: «حکما حکمت الهی به معنای اعم را چنین تعریف کرده‎اند: «حکمت الهی علمی است که در آن از احوال موجود مطلق، از آن جهت که موجود مطلق است بحث می‎شود» و بنابراین موضوع آن، موجود مطلق است بما هو موجود مطلق. اما غایت و فایده الهیات نیل به سعادت حقیقی است؛ یعنی اتصال نفس انسانی به عقل فعال به سبب انتقاش آن به صور علمیه موجودات. مقاصد و مباحث علم الهیات، یا بحث از عوارض و اوصاف موجود بما هو موجود است و یا بحث از ذوات است و ذوات یا مقولات عشر است، که مانند انواع است برای موجود بما هو موجود و یا اسباب قصوی است برای هر موجود معلولی، پس علم الهیات مشتمل بر سه مقصد است: امور عامه، جواهر و اعراض و الهیات بمعنی الاخص که در آن از ذات و صفات و افعال خدای متعال بحث می‎شود[۶]‎.

شیوه آثار نویسنده در رسائل، همچون درس‎‎ ایشان، روشنی و وضوح، در‎ کنار‎ ظرافت و نـکته‎گویی اسـت. درج‎ اشعار و امثال و آیات و روایات مناسب، از ویژگی‎های سبکی اوست. دقت در اشعاری که برگزیده و آورده، نشانگر تبحّر وی بر ادبیات‎ شاعرانه فارسی است. خاصه اشعار عرفانی که‎ وی با تسلطی‎ خاص از تک‎بیت‎ها یـا مـجموعه‎های شعر بـهره می‎گرفته است. در بیان و شرح مباحث درازگویی نمی‎کند و ظاهرا از اطناب اجتناب‎ اکید داشته؛ زیرا در هیچ کجا مثلاً وارد‎ مـباحث‎ لغوی یا حاشیه‎ای‎ نمی‎شود، مگر بالضروره و برای تکمیل یک بحث عـمیق کـه درنـگی‎ خاص می‎طلبد. تنها حاشیه‎های او در این عرصه، همان اشعار و اشارات عرفانی و لطایف حکمی است که ذائقه‎ و ذوق‎ مـطلب، ‎‎طـلب چنین جستارهایی را دارد. گزینش‎های وی در عبارات مورد شرح، گزینش قضایا و جستارهای اصلی و پایه در همان مـباحث‎ اسـت و ایـن مسئله در رساله عالی تعلیقه‎ بر‎ شرح فصوص‎ به‎وضوح و درخشش دیده می‎شود؛ امـری که می‎تواند نمونه‎ای‎ برای مدرسان حوزوی و استادان دانشگاهی ما تلقی شود. دو رساله الهـیات و حکمت قدیم، بی‎گمان از بـهترین رسـائل در‎ فلسفه‎‎ کلاسیک‎ اسلامی است و خصلت درسی درجه‎ اول‎ دارد‎. بد نیست‎ به‎جای بسیاری از جزوات و کتب غامض یا کم‎مایه در برخی از دانشگاه‎ها و حوزه‎ها، این متون مورد استفاده‎ قرار‎ گیرد‎؛ به‎ شرط آنکه معلمان آزمـوده‎ای‎ از پس آنها برآیند‎. به‎هرحال‎ کلیه این آثار دارای خصلت عالی مدرسه‎ای هستند و چه‎ به‎عنوان منبع و مأخذ تحقیق و چه به‎عنوان‎ متن درسی، بسیار‎ قابل‎ استفاده‎ و ارزشمند می‎باشند[۷]‎.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و نمایه آیات، احادیث، اعلام و گروه‎ها، کتاب‎ها، اصطلاحات و اشعار در انتهای آن ذکر شده است. در پاورقی‎های کتاب توضیحات مفیدی ذکر شده است.

پانویس

  1. ر.ک: مقدمه ناشر، ص37-30
  2. ر.ک: رضوی، مسعود، ص87
  3. ر.ک: همان، ص88، پی‎نوشت 5؛ متن کتاب، ص129
  4. ر.ک: متن کتاب، ص41
  5. ر.ک: همان، ص130
  6. ر.ک: همان، ص149
  7. ر.ک: رضوی، مسعود، ص88-87

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. رضوی، مسعود، «جستار: سالک حکمت»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، مرداد 1389، شماره 154، صفحه 85 تا 88، به آدرس اینترنتی:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/608766

وابسته‌ها