مجمع بحار الأنوار في غرائب التنزيل و لطائف الأخبار
مجمع بحار الأنوار في غرائب التنزيل و لطائف الأخبار، تألیف محدث و لغوی حنفی قرن دهم قمری، محمدطاهر بن علی صدیقی هندی (متوفی 986ق)، معروف به فتنی (از اهالی گجرات)، واژگان دشوار قرآن و حدیث را شرح می‌دهد و نکته‌ها و لطایفی از معانی و حکمت‌های آن را بازگو می‌کند.
| مجمع بحار الأنوار في غرائب التنزيل و لطائف الأخبار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فتنی، محمدطاهر بن علی (نويسنده) |
| سال نشر | 1387ق - 1967م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | غریب الحدیث - حدیث - علم الدرایه - مصطلح الحدیث - احادیث - مسایل ادبی - احادیث -- مسائل لغوی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | 3م2ف 106/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
محمدطاهر بن علی صدیقی هندی، با اشاره به ارزش و فواید احادیث پیامبر(ص)، نوشته است: به نظرم رسید اکنون که همت‌ها و عمرها کوتاه شده، شایسته است که به شرح غرایب قرآن و حدیث بسنده کنم و آن را بر طبق حروف الفبا منظم سازم تا علاقه‌مندان آسان به معنا برسند و تکرار از بین برود. پس قسمت باارزشی از اوقاتم را بعد از مباحثه با یاران، صرف این موضوع کردم تا ذخیره‌ای برای روز معاد باشد...[۱].
ساختار و محتوا
مطالب این کتاب با نظم الفبایی در 5 جلد به‌ترتیب ذیل سامان یافته است:
- جلد اول: (از حرف الف تا حاء)؛
- جلد دوم: (از حرف خاء تا زاء)؛
- جلد سوم: (از حرف سین تا عین)؛
- جلد چهارم: (از حرف غین تا نون)؛
- جلد پنجم: (از حرف واو تا یاء) و خاتمه: علوم و اصطلاحات حدیث و مختصری در سیره نبوی و... و تکمله افزوده‌شده بر اصل کتاب (از حرف الف تا یاء).
نمونه مباحث
- «حیدر»: در این مورد رجز «أنا الذي سمّتني اُمّي حيدرة» (من آنم که مادرم مرا حیدر نامید)، آمده است و حیدر یعنی شیر و امام علی(ع)، در آغاز ولادتش حیدر نامیده شد و مرحب در خواب دیده بود که شیری او را می‌کُشد؛ پس امام علی(ع) در هنگام جنگ، این مطلب را به یادش آورد تا او را بترساند و روحیه‌اش را ضعیف سازد.
شرح جامع الأصول: مادرش فاطمه بنت اسد، او را به نام پدر خودش نامید؛ درحالی‌که ابوطالب غایب بود. وقتی ابوطالب برگشت، این اسم را نپسندید و او را علی نامید[۲].
- «رُمح»: درباره آن آمده است: «السلطان ظلُّ الله و رُمحُه»؛ یعنی سلطان و حاکم، سایه خدا و نیزه اوست و با این دو (ظلّ و رمح) دو نوع وظیفه والی را بیان کرده است که برعهده اوست که از مردمش در برابر ظالمان حمایت کند و آنان را در امنیت نگهدارد؛ همچون سایه که پناهگاهی در هنگام گرما و خستگی است که به آن پناه برده شود و برعهده حاکم است که دشمن را بترساند تا آزاری به مردمش نرساند و رمح، کنایه از دفع است[۳].
- «طیب»: طیب و طیبات بیشتر برای حلال استفاده می‌شود؛ همانند خبیث که کنایه از حرام است. طیب گاهی به معنای پاک می‌آید؛ مانند کلام او به عمار: «مرحباً بالطيب المطيب»؛ یعنی خوش آمدی‌ای پاک و پاکیزه و کلام امام علی(ع) آنگاه که پیامبر(ص) رحلت کرد: «طبتَ حياً و طبتَ ميتاً»؛ یعنی در زندگی و مرگ، پاک بودی و هستی[۴].
- «غرب»: نهاية ابن الأثير: «إن الإسلام بدأ غريباً»؛ یعنی در آغاز دعوت، اسلام، مانند تنهایی بود که اهل و خاندانی ندارد؛ زیرا مسلمانان کم بودند و «سيعود غريباً»؛ یعنی در آخرالزمان غریب می‌شود؛ «فطوبی للغرباء»؛ یعنی بهشت برای مسلمانان است در اول و آخرشان، به‌خاطر صبری که بر آزار کافران کردند و به اسلام ایمان آوردند. نووی: گفته‌شده: یعنی به‌خاطر شکیبایی که فقط در مدینه داشتند، ولی ظاهرش عموم است[۵].
- «عاشوراء»: اللآلي: فضیلت روزه عاشورا و اینکه در آن روز، «آسمان‌ها آفریده شدند و چه و چه و ابراهیم(ع) زاده شد و از آتش رهایی یافت و فرعون غرق شد و پیامبر(ص) به دنیا آمد و روز قیامت در آن برپا خواهد شد»، همه ساختگی است و حدیث هرکسی که روز عاشورا سرمه بکشد، هرگز چشمش درد نکند، نیز جعلی است[۶].
- محمدطاهر بن علی صدیقی هندی، مطالبی کوتاه را در مورد سیره نبوی(ص) به‌ترتیب تاریخی از ولادت تا رحلت نیز نقل کرده و بعد به بحث از معنای صحابه و مسائل مرتبط و معرفی «عشره مبشره»، امامان چهارگانه، امامان شش‌گانه و... پرداخته است[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.