ما تلحن فيه العامة (کسایی)

ما تلحن فيه العامّة، تألیف قرآن‌پژوه، قرائت‌شناس، نحوی، واژه‌شناس و شاعر کوفی بغدادی قرن دوم هجری قمری، علی بن حمزه کسایی (119-189ق)، تعدادی از اشتباهات ادبی را مطرح می‌کند که در بین عموم مردم عرب‌زبان (غیر متخصصان) رواج داشته است. پژوهشگر معاصر و رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه عین ‌شمس (قاهره)، رمضان عبدالتواب (1348-1422ق)، این کتاب را تحقیق کرده و برای آن مقدمه نوشته و فهارس فنی آن را تنظیم کرده است.

ما تلحن فيه العامة(کسایی، علی بن حمزه)
پدیدآوران	کسایی، علی بن حمزه (نويسنده) عبدالتواب، رمضان (محقق)
ناشر	دار الرفاعي ** مکتبة الخانجي
مکان نشر	عربستان - ریاض ** مصر - قاهره
سال نشر	1403ق - 1982م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ک5م2 6167 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• نویسنده متأسفانه مقدمه‌ای ندارد و در نتیجه، انگیزه، اهداف و چگونگی‌های پیدایش و نگارش این کتاب، پنهان مانده است.
• رمضان عبدالتواب، کتاب حاضر را قدیمی‌ترین اثر در زمینه تصحیح گویش عامیانه برخی از واژگان عربی دانسته و علی بن حمزه کسایی را یکی از قاریان هفت‌گانه و رئیس مکتب نحوی و لغوی کوفه شمرده و افزوده است: این اثر از آثاری است که مدتی طولانی درباره آن اندیشیده‌ام و ملاحظه کرده‌ام که دو چاپ پیشین گرفتار تصحیف و تحریف‌هایی شده است و نسخه‌های خطی را جمع کردم و دو نسخه را به آن افزودم که قبلا مورد استفاده قرار نگرفته بود و دریافتم که در یکی از نسخه‌ها به نام «الإفهام في ما تلحن فيه العوام»، افزون بر بسیاری از نصوص کتاب کسایی، اضافات فراوانی از کتاب‌های لحن متأخر نیز وجود دارد و من از این نسخه استفاده کردم و به تکمیل نواقص نسخه‌های دیگر پرداختم.

اسم کتاب

هرچند نام این اثر در روی جلد به‌صورت «ما تلحن فيه العامّة» آمده، ولی در یکی از نسخه‌های خطی عنوان «ما يلحن فيه العوام» و در آغاز کتاب، «ما تلحن فيه العوام»، ذکر شده است. گویی نویسنده نامی برای کتابش انتخاب نکرده و دیگران (مثلا کاتب نسخه خطی) در آغاز این اثر، اسمی افزوده‌اند تا بیانگر موضوع آن باشد: «هذا كتاب ما تلحن فيه العوام مما وضعه علي بن حمزة الكسائي للرشيد هارون و لابدّ لأهل الفصاحة من معرفته».

نسبت کتاب

• رمضان عبدالتواب درباره نسبت این اثر به کسایی بحث و پژوهشی طولانی کرده و خلاصه سخنش این است: مطالبی به این کتاب افزوده‌اند که من موارد دخیل را جدا و حذف کردم و فقط موارد اصیل را آوردم و البته در 5 مورد، مطلبی که در این کتاب آمده، برخلاف نظری است که در کتاب‌های واژه‌شناسان از کسایی نقل شده است، که باید توجه کرد: این موارد تحریف و ساختگی نیست، بلکه در واقع، کسایی نظرش تغییر کرده است.

ساختار و محتوا

نویسنده در این اثر، بدون نظم و سامان‌دهی خاصی درباره 107 واژه توضیحاتی را ارائه کرده است.

نمونه مباحث

• می‌گویی به فلانی وعده خیر یا شرّ دادم و فعل «وَعَدتُ» را (بدون الف) می‌آوری؛ یعنی: «أوعدتُ» نمی‌گویی و خدای تعالی گفت: «إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكمْ فَأَخْلَفْتُكمْ» (ابراهیم: 22) و آنگاه که خیر یا شرّ را اظهار نکنی، برای وعید می‌گویی: «أوعدتُه».

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.