نمایش مبدأ برای كتاب محمد بن مسلم الثقفي وأصوله الأربعمائة

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR21228J1.jpg
| عنوان =كتاب محمد بن مسلم الثقفي وأصوله الأربعمائة
| عنوان‌های دیگر =کتاب محمد بن مسلم الأصول الأربعمأة، أو، اربعمئه مسألة في أبواب الحلال و الحرام

أربعمئة مسألة في أبواب الحلال و الحرام 
|پدیدآورندگان 
| پدیدآوران =[[محمد بن مسلم]] (نویسنده)
 
[[میر صادقی، محمد حسین]] (نویسنده)
|زبان 
| زبان =عربی  
| کد کنگره =‏‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ک‎‏2 / 128/5 BP 
| موضوع =احاديث شيعه - قرن 2ق.

حلال و حرام - احاديث

|ناشر 
| ناشر =سنا
| مکان نشر =ايران - تهران 
| سال نشر =1386ش.   

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21228AUTOMATIONCODE
| چاپ =چاپ اول  
| شابک =964-8871-42-6
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =21228
| کتابخوان همراه نور =
| کد پدیدآور =13705-14696
| پس از =
| پیش از =
}}

'''كتاب محمد بن مسلم الثقفي وأصوله الأربعمائة'''، اثر [[میر صادقی، محمد حسین|سید محمدحسین میرصادقی]]، اثری است در معرفی کتاب [[محمد بن مسلم|محمد بن مسلم ثقفی]] (متوفی 150ق)، از راویان و اصحاب [[امام باقر(ع)]] و [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]].

==انگیزه تألیف==
انگیزه نویسنده از نگارش اثر حاضر، اشاره به جایگاه ویژه [[محمد بن مسلم]] و معرفی کتاب گران‌بهای وی، می‌باشد<ref>ر.ک: تصدیر، ص2</ref>.

==اهمیت کتاب==
اثر حاضر، یکی‌ از مهم‏ترین نگاشته‌‏های‌ حدیثی است‌ که منبع بسیاری از‌ روایات‌ موجود در جوامع حدیثی می‌باشد. مرحوم [[کلینی، محمد بن یعقوب|کلینی]] در «[[الكافي (ط. الاسلاميه)|الکافي]]»‌ 867‌ طریق را به [[محمد بن مسلم|محمد بن مسلم‌]] می‏رساند‌ که می‏توان با‌ تحلیل‌ این‌ اسناد و طرق افراد مؤثر‌ در انتقال، کتاب یا روایت‏های آن را ردگیری کرد؛ فایده تحلیل اسناد و طرق، پی‌ بردن‌ به تعدد طرق روایات نزد [[کلینی، محمد بن یعقوب|کلینی‌]] و در‌ پی‌ آن‌ اطمینان‌ به تواتر روایات‌ است‌. بررسی و الگویابی اسناد و کشف خلل‏های موجود در اسناد، روشی است که مورد استقبال عده‌‏ای از دانشیان‌ حدیث‌ قرار‌ گرفته است<ref>ر.ک: مفید بجنوردی، امید، ص64</ref>.

==ساختار==
کتاب با دو مقدمه از نویسنده آغاز شده است. نویسنده به‌منظور تسهیل در مراجعه به روایات و وصول به مطالب، موضوعات احادیث را به سی‌ونه کتاب (باب) تقسیم کرده است که عناوین آن، به‌ترتیب، عبارتند از: کتاب عقل و جهل؛ فضل علم؛ معارف؛ توحید؛ ایمان و کفر؛ معاد؛ حجت؛ دعا؛ قرآن؛ مکارم اخلاق؛ طهارت؛ حیض؛ تجهیز میت؛ صلات؛ زکات؛ صیام؛ حج؛ جهاد؛ بیع؛ عقود و ایقاعات؛ مکاسب؛ نکاح؛ عقیقه؛ طلاق؛ عتق، تدبیر و کتابت؛ صید؛ ذباحه؛ اطعمه و اشربه؛ زینت و تجمل؛ وصایا؛ ارث؛ قضاوت؛ شهادت؛ حدود؛ قصاص و دیات؛ نذر و قسم؛ لقطه؛ گناهان و نوادر.

==گزارش محتوا==
پیش از شروع مقدمات، در بخشی تحت عنوان «تصدیر»، ضمن بیان اهمیت موضوع کتاب و ضرورت فهم آن<ref>ر.ک: تصدیر، ص1</ref>، به ذکر انگیزه نگارش کتاب و هدف از تدوین آن پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص2</ref> و سپس، به روش تنظیم مطالب و روایات، اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص3</ref>.

در مقدمه اول، ضمن اشاره به روایاتی از معصومین(ع) در باب اهتمام به تدوین روایات و نشر آنها<ref>ر.ک: مقدمه اول، ص6</ref>، به بررسی وضعیت حدیث در دوران خلفا<ref>ر.ک: همان، ص9</ref> و مخصوصا در زمان معاویه پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص11</ref> و به دسیسه‌هایی که در جعل روایات و به انحراف کشیدن سنت پیامبر(ص) رخ داد، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>.

در مقدمه دوم، ابتدا به جنبشی که در خارج از فضای حاکمیت به‌منظور حفظ و نشر روایات در دوران خلفا به وقوع پیوست، اشاره گردیده و سپس، به معرفی مختصر محمد بن مسلم پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص25-‌59</ref>.

===معرفی محمد بن مسلم===
[[محمد بن مسلم]] (متوفی 150ق)، یکی از نخستین کسانی بود که برای کسب علم و معارف از منبع صحیح آن به مدینه مهاجرت کرد. مدت چهار سال در مدینه اقامت داشت‌ و در‌ همان مدت از امام باقر(ع) سی‌هزار حدیث و از [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] شانزده‌هزار حدیث آموخت. این روحیه پرسشگری، اندوخته‏‌های علمی [[محمد بن مسلم]] را به جایی رساند که دو تن از‌ مهم‏ترین‌ راویان، یعنی‌ عبدالرحمان بن حجاج و حماد بن عثمان، او را فقیه‏‌ترین فرد در میان شیعیان بنامند. جایگاه [[محمد بن مسلم|محمد بن مسلم‌]] در‌ میان‌ فقیهان عصر خود به حدی بلند بود که هشام بن سالم و زراره، او را رافع اختلافات خود ‌‌قرار‌ داده بودند. او با تکیه ‏بر اندوخته‌‏های علمی خود، بر مسندی تکیه‌ زد‌ که‌ گره از معضلات علمی راویانی چون [[عبدالله بن ابی‌یعفور]] می‏‌گشاید. اینکه [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بزرگانی چون [[ابن‏ ابی‌‏یعفور]] را به‌ [[محمد بن مسلم]] ارجاع می‏دهد، شاهد مهمی بر بلندای جایگاه [[محمد بن مسلم]] در عرصه علم و دانش است؛ [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]] با تکیه ‏بر این گزارش‏ها، او را «فقیه اصحاب» و «از مورد ‏اعتمادترین افراد» معرفی‌ کرده‌ است<ref>ر.ک: مفید بجنوردی، امید، ص65-‌66</ref>.

[[محمد بن مسلم]] در نگاه [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، از جایگاه ویژه‌‏ای برخوردار بود. وی‌ در‌ کنار سه راوی دیگر: زراره، برید بن معاویه و مؤمن طاق، محبوب‏ترین اشخاص نزد [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] معرفی شده است. [[محمد بن مسلم]] از جانب حضرت، با اوصافی همچون: حافظ دین، امین‌ امام‌ در حلال و حرام خدا، ظرف علم الهی، امین سر امام باقر(ع)، ستاره درخشان جامعه شیعه، ازبین‌برنده بدعت‏ها، سبب دفع بلا از مردمان و از اعلام دین و اوتاد زمین معرفی‌ شده‌ است‌<ref>ر.ک: همان، ص67</ref>.

[[محمد بن مسلم]] یکی از‌ ارکان‌ گسترش‌ فقه و معارف‌آموخته از امامان در جامعه شیعی بود که فقیهان بلندآوازه‏ای همچون علاء بن رزین را تربیت کرد. وی علاوه بر فعالیت‏های درون‌مذهبی، جامعه فرهنگی رقیب را نیز‌ از‌ فقه و معارف شیعه بی‏‌بهره نگذارده بود و نقشی محوری در فرهنگ‏‌گستری داشت؛ او بر قضاوت [[ابن ابی‌لیلی‌]] با تکیه ‏بر‌ کتابی که از روایات امام باقر(ع) گرد آورده بود، اعتراض کرد و آن را‌ نپذیرفت‌، سپس‌ نوشته خود را در اختیار او قرار داد و او از قضاوت اشتباه خود دست‌ کشید‌. در‌ نمونه‌‏ای دیگر ابن ‏ابی‌‏لیلی خود پیش از حکم کردن نزد [[محمد بن مسلم|محمد بن مسلم‌]] رفته‌ و پس از پرسش از حکم مسئله، قضاوت خود را مطابق آن قرار می‏دهد‌<ref>ر.ک: همان، ص67-‌68</ref>.

===کتاب‌ محمد‌ بن مسلم===
[[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]] درباره کتاب [[محمد بن مسلم]] در عبارت کوتاهی می‌‏نویسد: «له كتاب‌ يسمى‌ الأربعمائة مسألة في أبواب الحلال والحرام» و سپس طریق خود به کتاب را بیان‌ می‌کند‌: «أخبرنا‌ أحمد بن علي، قال: حدثنا ابن سفيان عن حميد، قال: حدثنا حمدان القلانسي، قال: حدثنا‌ السندي‌ بن محمد عن العلاء بن رزين عنه به»<ref>ر.ک: همان، ص68</ref>.

به‏ نظر می‏‌رسد مقصود از عنوان‌ کتاب،‌ آن‌ نیست که [[محمد بن مسلم]]، کتابی با چهارصد پرسش و پاسخ فقهی تألیف کرده، بلکه مراد‌ آن‌ است‌ که این کتاب چهارصد قاعده یا فرع فقهی را در بر می‌‏گرفته‌؛ ذیل‌ هر قاعده روایات مرتبط با آن درج شده است‌<ref>ر.ک: همان، ص68-‌69</ref>.

در‌ روایتی پیرامون قضاوت نادرست ابن ابی‌لیلی‌ – که‌ از‌ اعتبار بالایی برخوردار است - ‌نکات قابل توجهی پیرامون‌ کتاب‌ [[محمد بن مسلم]] بیان شده است: «عن عمر بن أذينة، قال: كنت شاهد‌ ابن‌ أبي‌ليلى فقضى في رجل... فقال‌ ابن أبي‌‌ليلى:‌ هذا‌ عندك في كتاب؟ قال: نعم. قال:‌ فأرسل‌ وائتني به. قال له [[محمد بن مسلم]]: على أن لا تنظر في‌ الكتاب‌ إلا في ذلك الحديث. قال: لك‌ ذاك. قال: فأراه الحديث‌ عن‌ أبي‌جعفر(ع) في الكتاب، فرد قضيته»<ref>ر.ک: همان</ref>.

===ویژگی‌های کتاب===
نکات‌ قابل استفاده از گزارش فوق به شرح ذیل است:
# [[محمد بن مسلم]] دفتری‌ حدیثی‌ داشته - ‌برخلاف نظر برخی پژوهشگران‌ که‌ [[محمد بن مسلم|محمد‌ بن مسلم]] را‌ فاقد‌ هرگونه نگاشته حدیثی می‌دانند‌ - ‌که شنیده‌‏های خود از صادقین(ع) را در آن گرد آورده است.
# این کتاب دارای احادیث‌ مختلفی‌ بوده که برخی از این احادیث‌، مختص‌ شیعه و در‌ اصطلاح‌ تقیه‌‏ای‌ است؛ چنان‏که محمد بن‌ مسلم شرط می‌کند که تنها در همان حدیث مرتبط نگاه کند.
# این کتاب مجموعه منسجم‌ و به‌هم متصل بوده است؛ به‌‏عبارتی‌‏دیگر، روایات‌ [[محمد بن مسلم|محمد‌ بن‌ مسلم‌]] به‏‌صورت‌ پاره‏‌نوشته‏‌هایی غیر‌ متصل‌ نبوده، وگرنه [[محمد بن مسلم]] همان حدیث را از میان پاره‌نوشته‏‌ها جدا کرده و در اختیار‌ [[ابن ‏ابی‌‏لیلی‌]] قرار‌ می‏‌داد و دیگر نیاز به شرط پیش‌گفته نبود‌.
# به ‏نظر می‏‌رسد‌ کتاب‌ [[محمد بن مسلم|محمد‌ بن‌ مسلم‌]] از شهرت قابل توجهی برخوردار بوده؛ چنان‏که [[مجلسی، محمدتقی|محمدتقی مجلسی]] و [[مجلسی، محمدباقر|علامه مجلسی]] به آن اشاره کرده‌‏اند و از برخی گزارش‏ها نیز استفاده می‏‌شود. همچنین این کتاب یکی از منابع [[ابن حیون، نعمان بن محمد|قاضی‌ نعمان مغربی]] (متوفی 363ق) در کتاب «[[الإيضاح (قاضی نعمان)|الإيضاح]]» است که از آن با عنوان «مسائل» یاد کرده و هفت روایت از این کتاب را با طریقی متفاوت نسبت به کتاب‏های حدیثی مشهور روایت می‌کند؛‌ هرچند‌ در این طریق نیز [[علاء بن رزین]] راوی کتاب [[محمد بن مسلم]] است<ref>ر.ک: همان، ص69-‌71</ref>.

===پرتکرارترین راویان مستقیم محمد بن مسلم===
چهار راوی بیشترین روایت را از [[محمد بن مسلم]]، در‌ کتب‌ اربعه، نقل کرده‌‏اند که عبارتند از: علاء بن رزین القلاء؛ حریز بن عبدالله سجستانی؛ ابراهیم، ابو‏ایوب خراز و عمر بن اذینه<ref>ر.ک: همان، ص71-‌74</ref>.

==وضعیت کتاب==
فهرست مطالب و مسارد کتاب، در انتهای آن آمده و تعلیقات و پاورقی‌های هر باب، که بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته، در انتهای همان باب آمده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص247</ref>.

==پانویس ==
<references />

==منابع مقاله==
# مقدمه و متن کتاب.
#[[:noormags:1605078| مفید بجنوردی، امید، «چگونگی ارتباط کلینی با کتاب محمد بن مسلم در پرتو بررسی اسناد و داده‌های کتاب‌شناختی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، حدیث حوزه، بهار و تابستان 1398، ‌شماره 18]].


{{امام صادق علیه‌السلام}}
==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[محمد بن مسلم]]

[[مسند الإمام الصادق أبي‌عبدالله جعفر بن محمد عليهماالسلام]] 

[[پندهای امام صادق(ع) به ره‌جویان صادق]]
 
[[الإمام الصادق و المذاهب الأربعة]] 

[[الفائق في رواة و أصحاب الإمام الصادق عليه‌السلام]] 

[[توحید مفضل شگفتیهای آفرینش از زبان امام صادق علیه‌السلام]] 

[[رده:کتاب‌شناسی]]
 
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
 
[[رده:حدیث]]
 
[[رده:متون احادیث]]
 
[[رده:احادیث شیعه]]
[[رده:بهمن (1400)]]
[[رده:امام صادق(ع)]]